Verkiezingen komende zondag: Is Zweden bezig trekjes van
politiestaat te krijgen?

door Koos van Houdt

Misschien is het de stress bij de op zwaar verlies staande regeringspartijen.
Misschien wordt het dus maandag beter. Maar wat Zweden de laatste maanden laat
zien, heeft meer weg van een politiestaat dan van een parlementaire democratie.
Zweden stond tientallen jaren lang bekend als sociaal, open en vol van gelijke
rechten voor iedereen.

Jesper Bengtsson is hoofdredacteur van de in Stockholm verschijnende krant
Tankesmedjan Tiden. Hij liet zich interviewen door het Europese
sociaal-democratische medium The Progressive Post. Vanwege de verkiezingen van
komende zondag 9 september bracht dat blad een themanummer uit over Zweden. Het
blad treurt: Zweden, vanouds een sociaal-democratisch bolwerk, raakt in verval.
Bengtsson heeft een haarscherpe verklaring. Het is angst. De sociaal-democraten
van eerste minister Stefan Löfven doen het in de broek voor de
rechts-populistische Zweden-Democraten. Hoewel het ergste gevaar voor de partij
van Löfven, namelijk kleiner worden dan de Zweden-Democraten, in de laatste
peilingen lijkt te zijn afgewend, is het verlies toch aanzienlijk. Bengtsson:
“Waarom zouden kiezers nog op de sociaal-democraten stemmen, wanneer die uit
angst voor de Zweden-Democraten toch al een rechts-populistisch beleid voeren?
Kunnen ze net zo goed direct op de fris ogende en goed geklede rechts-populisten
stemmen”.
Bengtsson wijst ook aan, wat de sociaal-democraten in de eerste
plaats wordt verweten. Toegegeven, zegt hij, in de eerste jaren van het lopende
mandaat heeft Zweden heel veel vluchtelingen en asielzoekers opgevangen en
toegelaten. Maar daarna begonnen de beperkende maatregelen. “De Zweden stelden
eigen grenscontroles in, trokken geldige reispapieren in en probeerden
familiehereniging tegen te gaan. Het kan eventjes werken, maar op de lange
termijn werkt het niet”, zegt hij.
Ja, zegt Bengtsson op basis van cijfers
van de Universiteit van Gothenburg, de Zweden zijn wat angstiger geworden voor
immigratie. De helft van de Zweden steunt dergelijke maatregelen, maar tegelijk
willen ze het open en gastvrije Zweden blijven, dat het land altijd was. Er
klopt dus iets niet in de beeldvorming. Bengtsson: “De Zweden lopen niet voorop
als het om Europese integratie gaat. Maar als je wilt meedoen aan de interne
markt, dan is toch het eerste dat je je aanpast aan de Europese regels inzake
vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Daar wringt de
schoen”, zo analyseert hij.
In de afgelopen weken vroeg ik het ook aan een
andere Zweedse collega. Ook hij trok op basis van een persoonlijke ervaring deze
conclusie: “Zweden begrijpt Schengen niet en Zweden begrijpt de Europese regels
inzake grenscontroles niet.”
En dan is een schandalige fout zo maar
gemaakt. Zo zitten al zeven weken, sinds 24 juli, twee Senegalese broers vast in
een detentiecentrum nabij Malmö, nadat zij ondanks een geldig Schengenvisum, een
geldig paspoort en een geldig retourticket voor 12 oktober naar Dakar, uit de
Flixbus vanuit Groningen werden gehaald. Naast de formele fouten die zo zijn
gemaakt, riekt deze actie van de Zweedse politie ook nog eens naar ‘etnische
profilering’.
Al wekenlang proberen vele journalisten, waaronder ook wij,
nadere opheldering van de “Zweedse autoriteiten” te krijgen. We schreven er bij
Facts Found al eerder over op 20 augustus. Het zo als ‘open en sociaal’ bekend
staande land, sloot zichzelf op dit punt als een oester. Vele woordvoerders
verwezen naar een andere instantie.
Nu, vandaag, kreeg ik eindelijk een
eerste vinger achter dit gesloten front van woordvoerders. Misschien kwam het
omdat het mailformulier dat werd geladen toen ik het mailadres invoerde de
waarschuwing bevatte, dat in Zweden het overheidsbeleid geheel openbaar is? Ook
het antwoord op mijn mail is rijp voor publicatie, wanneer daarom wordt
gevraagd. Hoe dan ook, nadat in een eerdere instantie het ministerie van
migratiezaken mijn vragen netjes over de heg had gekieperd bij de buren van de
Zweedse nationale politie en die op hun beurt doorverwezen naar de dienstdoende
eenheid Zuid, zag ik de kastjes en de muren bij de Zweedse bureaucratie al
staan. Die eenheid Zuid was zo vriendelijk in het geheel niets van zich te laten
horen. Ook nu, na een aantal weken, bleef het van die kant stil.
Ik
besloot het dan maar over een andere boeg te gooien. Ik vond het persbericht,
gedateerd 3 mei 2018 op de site van het ministerie van justitie, dat
waarschijnlijk nog niet in dit spel van journalistieke kat en bureaucratische
muis was besnuffeld. Er stond een contactpersoon bij, die eerder deze week een
nette mail van mij kreeg, waarin ik een toelichting vroeg op die beslissing van
3 mei. Voor het eerst werden delen van mijn vermoedens en analyses officieel
erkend namens de Zweedse minister van justitie.
Inhoudelijk kwam het erop
neer, dat “naar de interpretatie van de Zweedse regering” en de ruimte die de
Europese Code inzake het beheer van de binnengrenzen laat, Zweden had besloten
voor een tweede keer controles aan de Europese binnengrenzen te blijven
uitoefenen. Volgens Europese regels kan dat echter maar één keer een half jaar,
met een half jaar verlenging en na goedkeuring door de Europese Commissie.
Zweden handelde echter op 3 mei op eigen houtje en, voorzover valt na te gaan,
zonder overleg met of toestemming van de Europese Commissie.
De
woordvoerder van de Zweedse minister van justitie schreef gisteren verder dat
deze beslissing van 3 mei, die geldig is tot 11 november 2018 mogelijk is,
wanneer er gegronde vrees bestaat voor aantasting van de openbare orde of de
nationale veiligheid. Omdat er wereldwijd geen stabiele situatie bestaat en de
situatie aan de buitengrenzen van de Europese Unie en dus van Schengen niet
compleet veilig genoemd kan worden, heeft Zweden voor het eigen grondgebied
opnieuw grenscontroles ingesteld, zoals die op de Oresundbrug tussen Denemarken
en Zweden.
De grenscontroles, aldus nog steeds deze woordvoerder, zijn
bedoeld om asielzoekers en migranten onder controle te houden en onderscheiden
daarvan ook diegenen eruit te kunnen pikken die verdacht worden van
terroristische of andere criminele activiteiten.
In het concrete geval van
onze twee Senegalese vrienden die vanuit Groningen met de Flixbus naar Zweden
reisden voor een relatief kort familiebezoek is geen sprake van een zaak van
asiel of migratie. Verdenkingen in de criminele of terroristische sfeer waren
niet vooraf in de database van het Schengengebied bekend en zijn nu, na zeven
weken onverwachte detentie ook niet op basis van andere gegevens ten laste
gelegd. Sterker nog, er is nog steeds geen enkele reden gegeven voor deze
detentie en de verlenging ervan.
Het Zweedse ministerie van justitie stelt
zich verder op het standpunt dat een Schengenvisum alleen niet voldoende is om
naar het land toe te komen. “Het gaat ook om helderheid over het doel van het
verblijf, voldoende financiële middelen en andere in de visumregeling genoemde
gronden. Ook aan die criteria moet zijn voldaan”.
Ook als de stellingname
van de Zweedse minister door de Europeesrechtelijke beugel zou kunnen, zou je
verwachten dat je dan ook informatie kunt krijgen over zo’n concrete zaak als
dat van onze Senegalese vrienden. Maar wat zegt de woordvoerder namens de
minister: “Daar mag ik niets over zeggen, daarvoor moet je bij de politie zelf
zijn”. Zoals hierboven al aangegeven, die hult zich al weken in zwijgen.
De politie in Zweden staat niet onder gezag van de minister, daar lijkt het op.
Zweden begrijpt niet alleen niets van Schengen en van solidariteit met het werk
dat in andere lidstaten gebeurt, het land geeft ook nog eens reden te
veronderstellen, dat het afzakt naar de donkere politieke ruimten van een
politiestaat. Mocht de woordvoerder, die ik aanvullende vragen hierover stelde,
daarop binnenkort nog antwoorden, dan wordt dit verhaal op dat punt natuurlijk
opnieuw aangevuld.