Complexe energieperikelen in de lage landen

Peter-Vincent Schuld

Gaat in het noorden van Nederland de gaskraan verder dicht ?
Gaan er in België nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales open?

Nederland en België delen deels de zelfde taal, we waren ooit, lang terug, 1 land, maar heden ten dage zijn en blijven onze belangen soms uiteenlopend.

Nederland heeft te kampen met fikse problematiek rond de aardgaswinning in Groningen. Het oppompen van het gas heeft op veel plaatsen in Groningen geleid tot bevingen en ernstige schade aan huizen en gebouwen ten gevolge van de gaswinning. Dit heeft tot gevolg gehad dat de Nederlandse Aardolie Maatschappij de gaskraan voor een deel heeft moeten dichtdraaien. Als het aan de bewoners in Groningen ligt gaat de gaskraan nog verder dicht. Het zijn niet alleen de benadeelden door de aardgaswinning die pleiten voor het verder dichtdraaien van de aardgaskraan.

Klimaatcritici bepleiten al langer het terugdringen van het aandeel fossiele brandstoffen in de energiemarkt. De wens blijft echter vaak de vader der gedachten, want ondanks de wens en de talloze inspanningen om energie te besparen zal de vraag naar energie door de wereldwijde toegenomen economische ontwikkeling en de groei van de wereldbevolking alleen maar toenemen. Bovendien moeten we eerlijk blijven.

Commerciële energieleveranciers willen natuurlijk zoveel mogelijk van hun producten verkopen en een zo’n groot mogelijk marktaandeel hebben.
Als de (Europese) overheid geen verdienmodel op het leveren van energie had willen zien hadden ze de energieleveranciers ook niet moeten privatiseren. Zelfs op de dag vandaag speelt dat thema. Immers de aandeelhouders van een de grootste energiebedrijven in Nederland, Eneco zijn 53 Nederlandse gemeenten.

Deze gemeenten die in beleid veelal energiebesparing en vergroening verkondigen, stellen aan de andere zijde dat zij geen publieke opdracht zien een de commerciële activiteit van het leveren van energie. Daarnaast mogen we niet vergeten, zoals we dat reeds hebben gezien bij de verkoop van Nuon aan het Zweedse Vattenfall en de verkoop van Essent aan het Duitse RWE, de 53 aandeelhoudende gemeenten graag de miljarden die de aandelen in Eneco waard zijn, in de gemeentekassen zien terechtkomen.

Hoe we het ook wenden of keren, we kunnen ons wel allerlei klimaatdoelstellingen opleggen, maar de economische en demografische realiteiten
en het individualistisch denken en doen, brengen een spanningsveld teweeg tussen aan de ene kant de toenemende vraag naar energie en de
reductie van Co2 en veiligheidsvraagstukken zoals aardbevingen en bodemverzakkingen op en rond de Groningse aardgasvelden anderzijds.

In vergelijking met aardolie en steenkool is aardgas de minst vervuilende fossiele brandstof.

Elia, de Belgische netbeheerder, waarschuwt de Belgische overheid rap tempo te maken met het bouwen van nieuwe elektriciteitscentrales om de het nakend stroomtekort op te vangen als tegen 2025 België inderdaad uit het opwekken van kernenergie stapt. De Belgische Groenen willen deze uitstap sowieso, de Vlaamse partij N-VA wil de kerncentrales nog een tijd langer openhouden.

Netbeheerder Elia schetst een drietal scenario’s die bewandeld zouden kunnen worden.

Het eerste scenario is een totale en snelle, maar daarmee ook de duurste omschakeling (2,1 miljard euro per jaar) naar volledig hernieuwbare energie. Hierbij doelende op bijvoorbeeld windenergie, biomassa en zonne-energie. Toch is dit een riskante keuze. Immers de opbrengsten uit groene / hernieuwbare energie zijn op dit moment nog steeds fluctuerend.

Het tweede scenario dat tot de mogelijkheden zou behoren volgens Elia is het langer openhouden van de jongste kernreactoren in de kerncentrales van Doel en Tihange. In dat scenario zou een groot deel van het nakend elektriciteitstekort opgevangen worden, maar zouden er nog steeds een aantal nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales gebouwd moeten worden.

Het derde en laatste scenario zoals netbeheerder Elia dit ziet is bij een totale Belgische uittreding uit kernenergie de weggevallen elektriciteitscapaciteit opvangen door voornamelijk de bouw van meer gasgestookte elektriciteitscentrales en een beheersing van het elektriciteitsverbruik. Deze optie zou de Belgische samenleving ongeveer 0,9 miljard euro per jaar gaan kosten.

België bevindt zich in een spagaat. Immers kernenergie is relatief goedkoop en belast het klimaat niet, maar kent wel risico’s met betrekking tot de veiligheid van reactoren en het probleem rond kernafval.

Het beheersen van het elektriciteitsverbruik valt alleen te sturen met het prijskaartje dat aan de energienota hangt en de vraag is of dat het bedrijfsleven en de burgers niet te veel doet belasten. Ook een burger en een onderneming kunnen elke euro slechts 1 x uitgeven.
Het rendement op en de efficiëntie van kernenergie en aardgas blijven onverkort hoog.

In twee van de door Elia geschetste scenario’s is er nadrukkelijk plaats voor en de noodzaak tot het bouwen van gasgestookte elektriciteitscentrales.
Ook dit gas moet ergens vandaan komen en moet naar België getransporteerd worden. Het bij consumenten gebruikte aardgas in België is voornamelijk van Nederlandse herkomst. Echter Nederland heeft aangegeven van 2024 de levering van aardgas aan België af te bouwen om het in 2030 volledig te staken. Dit is een rechtstreeks gevolg het steeds verder en verder dichtdraaien van de aardgaskraan bij de gaswinning in het Nederlandse Groningen.

Hier komen we nog een kostenpost tegen voor de Belgen die u niet direct zou verwachten. De in België in gebruik zijnde aardgasmeters zijn alleen geschikt voor het meten van het verbruik van het Nederlandse laagcalorisch aardgas. Een miljoen aardgasmeters in Vlaanderen, 500.000 aardgasmeters in het Brussels gewest en nog eens een 100.000 meters in Wallonië moeten aangepast of vervangen worden met een voorlopige kostenraming van 700 miljoen Euro. De vraag doemt dan op of de recent aangekondigde belastingverschuiving waarbij de verhoging van de belastingen op het verbruik van aardgas en stookolie hier niet op een of andere manier verband houden met de kosten van vervanging en aanpassing van de meters. Met andere woorden heeft de verschuiving van de thans hoog belaste elektriciteit naar het hoger te belasten gebruik van aardgas en stookolie in België niets te maken met de noodzaak tot de kosten die samenhangen met het vervangen van de aardgasmeters en heeft het misschien wel niets te maken met het louter sturen tot het vergroenen van het energiegebruik in België. Het zou immers niet de eerste keer zijn dat de Belgen door hun politici een rad voor ogen wordt gedraaid.

Een en ander laat echter niet onverlet dat de Nederlandse gaswinning wordt teruggebracht. Voormalig Nederlands minister Henk Kamp van Economische zaken heeft tijdens de vorige kabinetsperiode besloten dat de winning van aardgas, omwille de aardbevingen in Groningen teruggebracht moest worden van 24 miljard kubieke meter per jaar naar 21,6 miljard kubieke meter in de periode 2017-2018. Minister Kamp kwam hiermee gedeeltelijk tegemoet aan de eisen van bewoners rond de Gronings aardgasvelden die te maken kregen met aardbevingen en verzakkingen te gevolge van de gaswinning. Als het aan de Groningse getroffenen had geleden was de aardgaskraan nog verder dichtgedraaid.

Het aardgaswinningsbedrijf NAM (Nederlandse Aardoliemaatschappij) ging tegen het besluit van de Minister in beroep bij de Raad van State. Ook de Provincie Groningen, diverse gemeenten en de Groninger Bodem Beweging gingen in beroep. De NAM vindt het onterecht dat het bedrijf wordt gelimiteerd bij de winning van aardgas. De NAM vond het wetenschappelijk niet voldoende aangetoond dat deze beperking van de winning van aardgas (met uitzondering van zeer koude winters waarbij 5,4 miljard kubieke meter extra gewonnen mag worden), inderdaad zou leiden tot een verbetering van de veiligheid voor de bewoners en hun huizen.

Deze hoogste Nederlandse bestuursrechter maakte woensdag bekend dat zij heeft geoordeeld dat minister Kamp tekort is geschoten in zijn onderbouwing van zijn besluit. Kamp zou onvoldoende hebben gemotiveerd wat de inspanningen zouden zijn geweest om de “honger” naar aardgas te beperken. Kamp zou eveneens zijn tekort geschoten in zijn motivering wat de risico’s bij aanhoudende intensieve winning zouden zijn voor de bevolking. Daarnaast heeft de minister onvoldoende duidelijk gemaakt waarom de leveringscontinuïteit prevaleert terwijl er nog veel onduidelijkheid is over de gevaren van intensieve gaswinning in Groningen. De minister is er in zijn besluiten vanuit gegaan dat het niet mogelijk was om de risico’s voor de bewoners te calculeren. De Raad van State stelt dat de juistheid van deze stelling niet voldoende aangetoond is.

De nieuwe Nederlandse minister van Economische Zaken Wiebes heeft van de bestuursrechter een jaar de tijd gekregen om met een beter onderbouwd winningsplan te komen.

Oud-hoogleraar Reservoirtechniek Hagoort (TU Delft) stelt onomwonden dat het injecteren van stikstof in de grond de oplossing is tegen aardbevingen en bodemverzakkingen. Het zou een bewezen technologie zijn die bij andere winningsprojecten elders succesvol beproefd is. Zowel in Nederland (gaswinningslocatie in het Drentse De Wijk) als bij een offshore winningsproject in Mexico.

Objectief mag vastgesteld worden dat de behoefte naar aardgasconsumptie niet significant zal dalen binnen nu en twaalf jaar. Zeker niet nu lijkt dat de toename van elektriciteitsopwekking middels gas gestookte centrales alleen al in België een zeer aannemelijke optie lijkt te worden.

De balans vinden tussen enerzijds voldoen aan de stijgende energiebehoefte en aan de andere kant de noodzaak tot het reduceren van de Co2-uitstoot lijkt een ongelofelijk moeilijke en gecompliceerde opgave. Immers niet alleen klimaat speelt hierin een rol maar ook elementen als veiligheid (risico’s kernenergie en risico’s gaswinning) en de economische realiteit van vraag en aanbod. De overheid kan hierin wel trachten te reguleren maar zij stuit steeds op tegenstrijdige belangen waarbij de verband houdende kosten uiteindelijk opgebracht moeten worden door de belastingbetaler.
In hoeverre de burger zich hierin kan blijven herkennen en of men er in slaagt in het vinden van een maatschappelijk cq electoraal draagvlak zal alleen de toekomst uitwijzen.