door Peter-Vincent Schuld
Ik behoor zeker niet tot diegenen die altijd en alles maar wil bekritiseren om te bekritiseren.
Evenmin ben ik de mening toegedaan dat de autoriteiten die voor onze veiligheid instaan per definitie burgerrechten willen schenden of de grenzen willen opzoeken.
Toch moeten we als samenleving wel altijd goed uitkijken dat de overheid haar taak wel naar behoren uitvoert overeenkomstig de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat zoals deze zijn vastgelegd in de grondwet, maar ook in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
De nationale overheden in Europa hebben op advies van de gezondheidsautoriteiten in veel lidstaten een lockdown ingevoerd. De vorm van deze lockdown verschilt nogal per land. Waar men in Nederland heeft gekozen voor een proportionele en intelligente lockdown hebben de zuidelijke landen, om te beginnen bij België lockdowns ingesteld die de bewegingsvrijheid van de burger wel heel erg inperken, waarbij er zich vragen aandienen over de proportionaliteit en derhalve de rechtmatigheid van maatregelen
In het algemeen moet je stellen dat je wel hele zwaarwegende redenen als overheid moet hebben om mensen te beperken in hun elementaire vrijheden en hun economisch bestaan.
Zelfs moet je jezelf afvragen of een zeker risico gewoon niet hoort bij het leven. Een samenleving is niet maakbaar en zal het ook nooit worden tenzij onder totalitaire dwang. In zo’n samenleving willen u en ik niet leven.
Je zag oproepen tot lockdowns uit de meest uiteenlopende spectra van het politieke firmament.Hier zie je synergie van de reactionaire flanken op links en op rechts.
Moeten we ook niet eerlijk zijn naar onszelf en naar anderen om te bekennen dat moeder natuur geeft en neemt wanneer het haar belieft?
Hoe langer we de lockdowns laten voortduren, des te hoger de schade zal zijn. Het is de samenleving is die alles gaat betalen. Jazeker hangt er een prijskaartje aan de tenen van de mens. Dat deed het al voor de Coronacrisis wanneer het ging om uitzonderlijk kostbare medicijnen. Het argument dat een medicijn te duur is om een leven te sparen is thans bij deze inhoudelijk gepareerd.
De onvrede bij de bevolking in Europa tegen de stringente lockdown, die hen weerhoudt om zich bij hun naasten te voegen in de vorm en op de wijze waar het hen belieft is thans al voelbaar.
Dat er door individuele beambten die thans de uitzonderlijke toestanden en de daarbij behorende regelgeving handhaven fouten maken is geen vraag maar een feit.
Burgers die onder normale omstandigheden amper of nimmer in de problemen raken met politie of justitie lopen door onduidelijkheden en meerdere interpretatie van opgelegde restricties inzake de bewegingsvrijheid een grotere kans om in deze molen terecht te komen.
Gelukkig zijn we in Europa niet gewend aan uitzonderingstoestanden en laten we dat, ondanks het verhoogde risico voor de komende tijden, zo houden.
Het inperken van de bewegingsvrijheid van burgers is een draconische maatregel. Het handhaven zo nog draconischer.
Zijn alle maatregelen die de individuele vrijheid van de burger beperken wel proportioneel? Worden de elementaire burgerrechten niet geschonden?
U zult zich wellicht de vraag stellen die luidt “Maar het is toch nodig voor onze gezondheid , dus wat zeuren we nou?”.
Een overheid die in volle bewustzijn de grenzen opzoekt van wat toelaatbaar is binnen een rechtsstaat dient met argusogen gevolgd te worden. Niet dat het altijd de intentie is van de overheid om over toelaatbare grenzen te gaan. Maar in de hectiek van een crisis kunnen er gewoon foute beperkende maatregelen worden opgelegd.
Deze kunnen alleen gedurende de crisis of na verloop van tijd worden rechtgezet . Ze kunnen achteraf door een rechter als onrechtmatig kunnen worden verklaard.
Ieder van ons kan op ieder moment ongewild in aanraking komen met politie en justitie. Een valse aangifte is al voldoende om u als “verdachte” aan te merken. Tellen we daar ook nog eens de stress op van opsporingsambtenaren in het veld aan wie opgedragen is de maatregelen strikt toe te passen dan bestaan er risico’s op ernstige problemen. De mondige burger maar ook de van rechtswege verschafte autoriteit aan een beambte die niet over communicatieve vaardigheden of fatsoen beschikt kunnen met elkaar in aanvaring komen.
Daarom is het ook zo belangrijk dat het handelen van de “openbare macht” ten alle tijde met alle middelen van recht getoetst kan worden door parlement, de serieuze journalistiek, de advocatuur en de onafhankelijke rechterlijke macht.
Maar om te beginnen worden er maatregelen bedacht op de bevoegde ministeries. Deze maatregelen worden door interne juristen getoetst op rechtmatigheid en proportionaliteit.
Maar deze juristen zijn geen rechters. Om het doel, in deze de verspreiding van en de besmetting door het Coronavirus tegen te gaan, kunnen in theorie maatregelen genomen worden met de gedachte dat het doel de middelen zullen heiligen maar die middelen uiteindelijk helemaal niet zo heilig zijn.
Dat is het probleem zoals de Nederlandse premier Rutte omschreef. Je moet 100% inzetten op iets waar je maar 50% van weet, even vrij vertaald. Dan ligt er snel een risico op de loer van een tunnelvisie.
Onder de druk van het willen beschermen van de samenleving niet meer openstaan voor andere elementen die in de afwegingen moeten worden meegenomen. Want wat werkt eventueel averechts?
Ook bij maatregelen die thans in Europa worden genomen is het nog maar zeer de vraag of het “gelijk” of beter gezegd de rechtmatigheid en de proportionaliteit uitpakt in het voordeel van de bestrijding van het Coronavirus.
Het is de vraag of de aanpak politiek gezien het gelijk bevestigen van autoriteiten zoals bewindslieden en het RIVM.
Immers er bestaat in het merendeel van rechtsoverwegingen tot maatregelen bij gebrekkige wetenschap geen absoluut gelijk.
Er is dus een foutmarge. Zoals eerder gesteld een crisis laat zich over het algemeen pas achteraf evalueren.
Gedurende een crisis kun je wel bijsturen maar grote afwijkingen aan het initieel uitgezette beleid, stelt je beleid vanaf het eerste moment in vraag en daarmee dus ook de geloofwaardigheid richting de burger om wie het uiteindelijk gaat.
Burgerrechten behoren niet tot de exacte wetenschappen zoals wiskunde en natuurkunde. Het gedrag het van burgers onder bepaalde druk kan wel middels de parameters van de psychoanalyse en gedragswetenschappen (proactief) geanalyseerd worden.
Maar hoe voorkom je een rigide beleid gedurende een crisis. Hoe voorkom je tunnelvisies?
Hoe tegenstrijdig het ook klinkt, niet door een snelle toetsing door een Raad van State of in België bijkomend het Constitutioneel Hof. Helaas zijn de zetels teveel politiek gekleurd om tot een evenwichtig advies te komen. Meestal staan de mensen die zetelen ook te ver af van de samenleving van alledag.
Als de vrijheden van de burgers noodzakelijkerwijs beperkt worden verdient het de aanbeveling dat er een advies te komt van totaal onafhankelijke denkers met voldoende intellectuele bagage zonder binding met enige politieke partij.
In dat geval kom je al gauw uit bij rechtsfilosofen, advocaten, journalisten en ethici. Zij kunnen beter als geen ander met elkaar in conclaaf gaan en op grond van hun maatschappelijke en professionele expertise openbare aanbevelingen doen aan de regering.
Deze contra-expertise is van noodzakelijk belang als antwoord de adviezen van de gezondheidsautoriteiten en veiligheidsdiensten.
Zeg maar een Conseil des Penseurs (Frans voor Raad van Denkers). Ik gebruik niet voor niets een Franse term immers de Trias Politica en tal van andere wijsheden die wij in ons hedendaags rechtssysteem kennen zijn ontsproten aan de breinen van Franse denkers en andere Franse intellectuelen.
De scheiding der machten hebben we aan Montesquieu te danken, niet aan een Nederlandse Paul Rosenmöller of in België aan een pater Johan Leman.
Om de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat te bewaren zullen we al het mogelijke moeten doen om deze te waarborgen onder uitzonderlijke omstandigheden, Ongemerkte, eventueel onbedoelde maar immer ongewenste tunnelvisies dienen altijd snel een halt te worden toegebracht.
Immers aan iedere overheidshandeling dient een evenwichtig en zorgvuldig denken aan vooraf te gaan.
