De Kerstman zat te denken wat Europa zou gaan schenken

Collega Koos van Houdt liet even een paar dagen zijn hoofd gaan over de massale bedragen die in Brussel voorwerp van overeenstemming werden. Het werd een lange hete nacht, maar was het wat u er als burger van had verwacht? (pvs)

door Koos van Houdt

Nederland moet vrezen. In de Tweede Kamer werd premier Rutte vorige week gewaarschuwd voor een doorbraak ten aanzien van de Europese Gezondheidsunie. Maar het Nederlandse parlement leeft Europees gezien wel vaker in het verleden. De Duitse bondskanselier Angela Merkel zei vrijdagmorgen op een persconferentie in Brussel: “Ik ben overtuigd geraakt van de noodzaak hiermee aan de slag te gaan”.

Dat is in het geval van de beoogde Gezondheidsunie een wat vreemde opmerking. Vraag het maar aan mensen in de grensstreek. Die hebben soms hun huisarts of tandarts aan de andere kant van de grens. Of vraag het aan die wintersporter die in de Alpen ten val komt en een been breekt. Het pasje van de zorgverzekeraar doet dan wonderen. Zelfs vervoer per ambulancevliegtuig naar huis hoort tot de mogelijkheden.

In politiek Den Haag leven ze nog onder een kaasstolp. Gewone Nederlanders gaan gewoon op wintersport. Of – dit jaar – zeer tot ergernis van ministers, Kamerleden en werkers in de zorg op een andere manier voor een vakantie er tussenuit. Niet mee eens? De Europese Unie maakt het desondanks mogelijk. Vrij verkeer van personen, heet dat in deftige taal. En het zorgpasje maakt alle zorgen over ziekten en kwalen overbodig. Want geldig in de hele Europese Unie.

Dus aan de slag met de Gezondheidsunie is een wat vreemde opmerking. Die is er in feite al lang. Maar Angela Merkel weet natuurlijk ook dat de praktijk heel wat meer biedt, dan de lidstaten in theorie goedkeuren. Dan maar beter allerlei regels rondom de gezondheid van mensen beter op elkaar afstemmen, moet ze hebben gedacht. Mark Rutte en vooral de Tweede Kamer hebben het nakijken.

Ondertussen doet het kabinet nog steeds alsof er vorige week door de regeringsleiders geen afspraken zijn gemaakt over de wijze waarop de coronacrisis wordt bestreden. Vaccins worden op Europees niveau goedgekeurd door het Europese Medicijnen Agentschap EMA in Amsterdam. Regels over beperkingen en versoepelingen worden Europees op elkaar afgestemd. Testbewijzen en reisbeperkingen ook. Voorzitter Ursula von der Leyen: “Het gaat op Europees vlak niet meer om vaccins, maar om vaccinaties.

Daarom kun je verwachten dat de Nacht van Brussel tijdens de Europese Raad van vorige week wel eens een iconische nacht voor gewone Europeanen kan worden. De persconferentie kwam op de tweede dag van deze Europese Raad, op een vroeg moment. De regeringsleiders hadden in de nacht maar doorgewerkt. Goeie keus, zei Angela Merkel namens het halfjaarlijkse Duitse voorzitterschap.

Dit keer werd de nacht niet gebruikt om een crisis te bezweren. Dat was vroeg in de middag daarvoor al gelukt door een illuster inlegvelletje. Hongarije en Polen vierden thuis uitbundig dat er niet direct financiële sancties werden verbonden aan hun afwijkende opvatting inzake de waarden van de Europese rechtsstaat. Dat inlegvelletje staat vol met typisch ambtelijke formuleringen die niemand echt kan doorgronden. Citaten blijven daarom maar achterwege. Duidelijk is dat de zittende regeringsleiders in Boedapest en Warschau nog even hun gang kunnen gaan. Helaas, maar het principe voor een rechtsstaattoets is aanvaard, menen de anderen. Die komt er. Ook al willen de Groenen via het Hof van Justitie afdwingen dat die toets al direct en zonder nadere beoordeling van dat Hof in werking kan treden. Nu kan die toets nog maanden, tot zelfs twee jaar, op zich laten wachten. Maar zeker in Polen zijn de kiezers intussen op oorlogssterkte. In Hongarije ook wel, maar daar is de positie van Victor Orban als politiek leider van het land nog sterk.

Maar goed, dat was dan geregeld. Men kon rustig verder werken aan een agenda die meerdere gevoelige zaken bevatte. Inhoudelijk. Steeds meer begint door te dringen, ook bij de journalistiek, dat een Europese Raad allang niet meer gaat over het voortbestaan van de Europese Unie zelf. Er mag debat zijn, er mogen meningsverschillen zijn. De Europese Unie is een bestuurslaag op democratische grondslag.

Daar past geen eenheidsworst in. Daar passen democratisch genomen besluiten in. Al dan niet met tegenstemmers. Maar er is een soort van grondwet, het Europese verdrag van Lissabon, waarin staat waarover het allemaal mag gaan en hoe daarover dan op democratische wijze kan worden besloten. We kiezen het Europees Parlement niet voor niets.

De meeste aandacht trok vorige week het besluit over de getalsmatige doelstelling voor het klimaatbeleid in 2030: 55% minder uitstoot van het broeikasgas CO2 vergeleken met de hoogte van de uitstoot in 1990. Frans Timmermans is hier kort geleden al eens beschreven als ‘klimaatpaus’. Maar zijn macht en invloed is beperkt. De Commissie spreekt met één mond, zoals dat zo mooi heet. Ursula von der Leyen gaat als president uiteindelijk met de eer strijken. Niettemin is hij eerste verantwoordelijke voor de Green Deal binnen de Europese Commissie. Hij zal dus aan het eind van dit jaar tevreden achterover leunen is zijn kille werkkamer thuis.

Timmermans stelde vorige week op een persconferentie vast, dat dit het hoogst haalbare percentage is voor 2030. Meer geld is er niet. Meer mag je niet vragen van bedrijven. Daar denken ze in het Europees Parlement voorlopig anders over.Woordvoerders van de milieucommissie zullen bij de komende debatten over het bijbehorende wetsvoorstel pogingen doen hier 60% of zelfs 65% (Groenen) van te maken. Het realiteitsgehalte van dat streven is laag. In het Europees Parlement zelf bestaat er geen meerderheid voor. Dat bleek eind oktober toen leden van de landbouwvleugel een overwinning boekten op de collega’s die vooral de doelstellingen voor het klimaat verdedigen.

Het gaat hier om een klassieke tegenstelling binnen zowel het Europees Parlement als in de boezem van de Commissie. Voor dit moment is Timmermans blij met het door hem voorgestelde en door de Europese Raad vastgelegde percentage van 55%. Maar hij heeft zijn collega van landbouw als hinderlijke stoorzender. De Pool Janusz Wojciechowski behoort tot regeringspartij PiS en wil alleen daarom al het politieke leven van Timmermans zo zuur mogelijk te maken. Hij kan rekenen op de conservatieve vleugel in het Europees Parlement.

Dit voorbeeld maakt duidelijk dat niet alleen de Europese Raad vorige week op politieke wijze besluiten neemt. Ook de andere instellingen hebben een politiek karakter en nemen langs partijpolitieke weg en op grond van inhoudelijke belangen hun beslissingen. De Commissie, zo moeten we vaststellen, is niet een “onverkozen, ambtelijke instelling”, zoals de Britten thuis altijd vertelden. Meer dan ooit zal na Brexit de Commissie worden gezien als een politiek orgaan dat functioneert op grond van daadwerkelijk verkregen politiek vertrouwen in het Europees Parlement.

Deze Europese Raad maakte ook duidelijk dat de Europese Unie volwassen is geworden op geopolitiek niveau. Tegen de Verenigde Staten van Joe Biden wordt gezegd dat een hartelijke samenwerking op prijs wordt gesteld. Maar de Europese Unie “is speler en geen speelveld” geworden in de afgelopen jaren. Anders gezegd, de Europese Unie bepaalt mede op grond van eigen Europese belangen hoe die samenwerking gestalte krijgt.

Min of meer hetzelfde kreeg de Turkse president Erdogan te horen. Allemaal goed en best, maar het moet afgelopen zijn met de illegale acties rondom het zoeken van olie en gas in het oostelijke gedeelte van de Middellandse Zee. De Europese Raad was er duidelijk over. Turkije moet niet langer denken dat de Unie bang is voor hardere acties. De leiders bibberen niet langer als schoothondjes voor hun Turkse evenknie Erdogan.

“Maar we hebben nog wat werk laten liggen voor onze opvolgers uit Portugal”, zei Angela Merkel vrijdag tegen de pers. Jammer, maar helaas voor haar vice-premier Horst Seehofer. De Duitse minister van binnenlandse zaken moest in een uitgelekte en nu officieel gepubliceerde notitie beschrijven waarom zijn hoop uit oktober is vervlogen. De Duitsers hadden nog graag dit kalenderjaar het Europese asiel- en migratiebeleid over de streep getrokken. Uit zijn dossier blijkt dat een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de controle op de buitengrenzen van Schengen nu wel is geregeld.

Maar een eerlijke verdeling van asielzoekers over de lidstaten blijft omstreden. Zuinigjes staat in een persbericht dat landen die er moeite mee hebben (lees: Hongarije en Polen en nog een aantal lidstaten uit dat deel van de Europese Unie) zullen worden ontzien bij die eerlijke verdeling. Daar zal nog maanden over onderhandeld moeten worden, laat het Duitse voorzitter weten.

Intussen: wie dacht dat het afgelopen is met de afspraken over de open grenzen van Schengen, zal teleurgesteld zijn. Alle lidstaten steunen maatregelen om de regels rond de open binnengrenzen (want daar gaat het in feite om bij ‘Schengen’) sterker te maken. Een crisis als in 2015 toen aan allerlei binnengrenzen weer nationale controles kwamen, zit er niet meer in. Ook hier geldt dat de Europese Unie de eigen kracht steeds meer begint te herkennen. Dat is de iconische betekenis van de recente Nacht van Brussel.