door Peter-Vincent Schuld

Niet alleen de geschiedenis als een reeks van feitelijke gebeurtenissen kan een
wreed en onmenselijk karakter dragen, ook het woord “geschiedenis” in de
betekenis van het woord kan onrecht veroorzaken. De geschiedenis is niet zelden
een synoniem voor de vergetelheid. Waar het aan ligt? We kunnen ettelijke
redenen bedenken. We kunnen ook die tijd besteden aan het weer tot leven brengen
van de mensen die in de eeuwigheid van de vergetelheid zijn geraakt.

In Nederland en elders in Europa gedenken we deze dagen de doden en de bevrijding
van de nazi-terreur. Maar de dag van morgen kunnen we nooit onderbouwd vorm
geven als we de geschiedenis niet als bouwsteen gebruiken. Nooit, maar dan ook
nooit mag die geschiedenis zich herhalen.

Op 23 december 1893 wordt er in San Vincente een provinciestad in
Latijns-Amerikaanse El Salvador een man geboren. Een man die geschiedenis zou
schrijven in de strijd tussen goed en kwaad. Een man met een hart en een
geweten. Tja, zult u misschien zeggen, “El Salvador, is dat niet dat rare land
in Zuid-Amerika dat net zoals veel Latijns-Amerikaanse landen jaren lang
geteisterd werd door oorlog en geweld?” Ja, afgezien van het feit dat het land
niet “raar” is, is het land wel decennia lang geteisterd door geweld. Hoe
tegenstrijdig is de naam El Salvador in verhouding tot de recente geschiedenis.
Immers naam El Salvador betekent “de verlosser” of “de redder”. Maar op die 23e
december 1893 zag een man het levenslicht die de naam van zijn land eer aan zou
doen en de redder en de verlosser zou worden op het Europese continent en zo het
leven kon sparen van tienduizenden Joodse mensen die een vernietiging stonden te
wachten.

Na een loopbaan als kolonel in het leger van El Salvador werd Jose Castellanos
Contreras diplomaat in de functie van consul generaal op de diplomatieke
vertegenwoordiging van El Salvador in het Zwitserse Genève van 1942 tot 1945. In
1938 ving aan aan met die functie van consul generaal in Hamburg en in die tijd
zag hij de rappe opmars en de daarbij behorende wreedheden van Nazi-Duitsland.
El Salvador verbrak de diplomatieke banden met Hitler en José Castellanos
Contreras week uit naar Zwitserland waar hij dezelfde functie ging bekleden.

De tweede Salvador, Mändl uit Transsylvanië

Gedurende zijn ambtstermijn als consul-generaal in Genève maakte hij kennis met
de Joods-Transsylvanische zakenman Gyorgy Mändl.

Transsylvanië, tot het einde van de Eerste Wereldoorlog onderdeel van Hongarije.
Na het Verdrag van Trianon, waarbij Hongarije wegens haar gedrag gedurende de
eerste wereldoorlog werd opgedeeld, omvat het nog maar 1/3 van haar
oorspronkelijk grondgebied . Thans behoort de historische regio tot Roemenië.
Maar Hongarije en Roemenië kenden gedurende de Tweede Wereldoorlog regimes die
maar wat graag meededen aan de Jodenvervolging.

Transsylvanië, het maakte deel uit van Hongarije, de burgerij bestond voor een
groot deel uit Saksische Duitsers. Transsylvanië, bekend van Bram Stoker’s
figuur Dracula. Al werd de regio oorspronkelijk bevolkt door de Daciërs, in de
12e en 13e eeuw vestigden er zich ook Duitsers en Oostenrijkers. De regio werd
dus ook bekend onder de namen Siebenb¨ürgen in het Duits, Zevenburgen in het
Nederlands en Erdély in het Hongaars. Transsylvanië, grenzend aan de regio
Boekovina, waar nog veel meer Joodse mensen leefden en die gedurende de Tweede
Wereldoorlog te maken kregen met de Holocaust.

Vergeten doen we het nooit. Mändl ontsprong de dodendans der vervolging en werd
door José Castellanos Contreras benoemd als de eerste secretaris op de Geneefse
diplomatieke vertegenwoordiging. Mändl vertelde José Castellanos Contreras over
de dreiging van vervolging. De Salvadoraanse consul verschafte Mändl en zijn
familie Salvadoraanse identiteitspapieren en de familie ging verder door het
leven onder de naam Mantello. Een Italiaanse naam die samen met de valse
identiteitspapieren die ze kregen, Mändl en zijn familie beschermden tegen een
deportatie naar Auschwitz. Ternauwernood konden ze ontsnappen aan een arrestatie
en deportatie door de Gestapo. José Castellanos en Mändl alias Mantello vormden
een team.

In het diepste geheim werden met medeweten, instemming en hulp van José
Castellanos Contreras zo’n 13.000 valse identiteitspapieren verstrekt aan Joodse
inwoners van Hongarije, Roemenië, Polen, Bulgarije en Tsjechoslowakije. De
documenten verzekerden de Joodse houders van bescherming en hulp van het
Internationale Rode Kruis en het Zwitserse consulaat in Boedapest.

De vorming van het denkbeeldige trio “Los Salvadores“

Er was in Europa nog een Salvadoraanse diplomaat en jurist die een pesthekel had
aan Hitler en zijn misdaden. Het was niemand minder dan de voorzitter van het
Internationaal Gerechtshof in Den Haag, mr. José Gustavo Guerrero. Ook hij hielp
Castellanos Contreras en Mändl bij hun inspanningen om de Joodse mensen tegen
deportatie en moord te beschermen. De Duitsers vielen in mei 1940 niet alleen
Nederland binnen maar enkele dagen na de capitulatie van Nederland ook het
Internationaal Gerechtshof in Den Haag.

Hij trok de kaart van de diplomatieke en judiciaire onschendbaarheid van de
rechters en de staf van het Internationaal Gerechtshof op het moment dat een
Duitse generaal aanstalten in zijn richting maakte. “Jullie komen hier binnen
over mijn lijk” grauwde hij de bezetters toe. Voor die heroïsche daad werd
Guerrero tot tweemaal toe genomineerd voor de Nobelprijs voor de vrede. Een
feitelijke toekenning werd deze held niet gegund.

Wegens de bezetting van Nederland door de Duitsers, viel ook het doek voor het
Internationaal Gerechtshof waarbij er uitgeweken werd naar Genève. Daar
ondersteunde hij zijn landgenoot.

José Castellanos Contreras zelf? Hij zweeg over zijn heldendaden. Pas enkele
jaren voor zijn overlijden dat plaatsvond in 1977, leerde de wereld en zelfs
zijn eigen dochter pas over daden van de heroïsche redder en verlosser, de naam
van zijn land El Salvador alle eer aan doende. De staat Israël kende de moedige
diplomaat de titel Rechtvaardige onder de Volkeren en zijn naam prijkt in het
Yad Vashem, de Hal van de Namen.

Wie denkt dat de wereld zich afspeelt in de hoofden en harten van mensen
die qua nationaliteit dicht op het vuur zitten, heeft het mis. De wereld en
de harten zijn samen een stuk groter dan de vierkante meter waarop menig
mens leeft.