Een wel zeer bijzondere plek in Europa: Het Portugese Cabo Espichel: Een kaap en een piek in de eeuwenoude mystiek

door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

Portugal, het land is dit eerste half jaar voorzitter van de Europese Unie zoals we u in diverse verhalen al vertelden. Omwille van het feit dat de corona-crisis Portugal in de greep houdt en de grenzen  met het land gesloten zijn voor niet essentiële reizen is op het dit moment voor u niet mogelijk om het land te bezoeken.

De Europese Commissie is niet gelukkig met het sluiten van de Portugese grenzen voor niet essentiële reizen. Maar er komt een moment dat de grenzen weer open gaan en u kunt genieten van het vele moois en al het bijzondere dat het land te bieden heeft.

Door alle toestanden komt ook het Portugees voorzitterschap van de Europese Unie niet uit de verf al moeten we eerlijk zijn dat wij, journalisten die de Europese politiek door en door kennen, daar toch al geen hoge verwachtingen van hadden. Een pure politieke kwestie. De Portugese bevolking daarentegen bestaat uit mensen die zo de moeite waard zijn. Een bevolking die u heel graag wil vertellen over hun lange geschiedenis, een geschiedenis die vaak kruist met deze van de noorderlingen.

Gelegen aan de weerbarstige Atlantische Oceaan, kan het aan de Portugese kust stralen maar ook spoken. Een combinatie die een bron vormt voor mystiek, sagen, legenden en een stuk melancholie omwille van zij die op zee bleven en dus nimmer de haven hebben weten te bereiken.

Misschien weet u het of misschien ook niet. Nederland en Vlaanderen onderhouden eeuwenoude betrekkingen met Portugal. Lissabon maakte deel uit van de Hanzesteden en de haven Setubal was aankomstplaats van hout en graan die vanuit de lage landen hun weg vonden naar het zuiden.

In de Nederlandse haven van IJmuiden staat dit nog expliciet in een gevelsteen op een voormalig pakhuis die deel uitmaakt van een serie van gevelstenen met een keur van bestemmingen van de Nederlandse koopvaardij. Maar wil je Setubal bereiken dan zul je als schip eerst een kaap moeten passeren.

In dit geval Kaap de Piek, of in het Portugees, Cabo Espichel. Uw verslaggevers hebben op steenworp afstand van deze locatie gewoond en dus kennen we het en was het hoog tijd om terug te keren.

Wat is een kaap zonder vuurtoren? Dus ook hier pronkt een toren van licht bij donkerte. Een Faro, zoals een vuurtoren zowel in het Portugees als het Spaans genoemd wordt. Talloze handelsschepen uit de lage landen hebben eeuwenlang, langs deze kaap gevaren om de haven van Setubal te bereiken. Een plek die met regelmaat uitzicht geeft op dolfijnen en zelfs walvissen. Een plek op het Europese continent die u niet alleen gezien, maar voornamelijk ook gevoeld moet hebben.

Hier hangen de verhalen van menig mens die hier rust en zingeving zocht, maar ook de mens die helaas de steile kliffen gebruikte om tot eeuwige rust te komen. Een kaap van licht, donkerte en weer licht en een kaap in de paleontologische geschiedenis. het leven op deze plek is minstens 145 miljoen jaar oud. In het gesteente en in de krijtlagen zijn sporen gevonden van de sauropod en de theropod en voor alle duidelijkheid zijn dit geen voorlopers van de Ipod, maar gewoon dinosauriërs die  deze omgeving bewoonden.

Maar zoals altijd, de mens kwam ook eens om de hoek kijken. Volgens een legende zou de Heilige Maagd  Maria hier verschenen zijn en met een muilezel uit het water zijn komen zetten. weer een andere versie vertelt dat de Maagd Maria aan een oudere koppel boven op de kaap verschenen is.  Op de plek waar Maria boven op de kaap verschenen zou zijn werd een kapelletje gebouwd. Of deze verschijningen nu ingebeeld waren of niet, alcohol kan rare dingen doen met mensen. Feit is wel dat de kaap met een ongelofelijk wijds uitzicht tot en met de rivier de Taag en een stukje Lissabon een bedevaartsoord werd.

Daarmee werd Cabo Espichel in de eeuwen ook een belangrijk strategisch bolwerk in de verdediging van de Portugese kusten. We zien in Portugal overal nog fortificaties die deel uitmaken van deze verdedigingslinies. Maar tot op de dag van vandaag heeft Cabo Espichel min of meer een militaire functionaliteit. Rond is het vaak een komen en gaan van militaire helikopters die oefen- en verkenningsvluchten uitvoeren. Er mag dan wel geen acute dreiging zijn voor een invasie maar de Atlantische Oceaan is ter hoogte van Portugal een belangrijke scheepvaartroute en geheel de kustlijn blijft een Schengen-buitengrens.

Toen het militair wat rustiger werd, we keren even terug naar het “Heilige”. werd 1701 boven op de kaap een kerk gebouwd. De Nossa Senhora do Cabo of in het Nederlands De Onze Lieve Vrouwe van de Kaap.

Aan weerszijden van de kerk aan de voorzijden werden huisje in een rij  gebouwd die in symmetrie onderdak boden aan de cirios, oftewel de pelgrims die van overal en nergens toch een plaats voor de nacht moesten hebben. Een beetje het verhaal van Maria en Jozef die uiteindelijk in een stal terecht kwamen in plaats van de herberg, alwaar geen plaats was en waar Maria onbevlekt en al haar boreling ter wereld bracht. Nou, deze situatie van “geen plaats” wilden de Portugezen op Cabo Espichel waarschijnlijk voorkomen.

Vandaag de dag liggen de aaneengeschakelde huisjes er wat triestig bij. Ramen en deuren zijn dichtgemetseld, de overdekte galerij voor de huisjes brokkelt af en de staat van de bouwwerken rond de kerk zijn helaas toch verworden tot ruïnes.

Zonde, doodzonde, want gelovig of niet, hier ligt een belangrijk punt van de christelijke beschaving in Europa. Er zijn op dit punt zelfs geen sporen gevonden van de Moren die het dichtbij gelegen Sesimbra, de gemeente waar Cabo Espichel deel van uitmaakt, bezet hielden en daar pas in de 13e eeuw uitgekegeld werden door Portugezen.

De huisjes waar de pelgrims ooit de nacht doorbrachten, met de bogen en de galerij doen wat “spooky” aan. Maar de plek heeft overal mystiek in zich hangen.

Het grote kruisbeeld voordat je het terrein betreedt, kun je niet missen en is eigenlijk de baken van rust en herkenning en symboliseert het christelijk karakter van de plaats en het land.

Maar dan, kijk uit met de kliffen en negeer niet de talloze waarschuwingen voor vallend gesteente en bovendien pas op met gekke toeren uithalen, een enkele verkeerde toer is genoeg om als “spaghetti bolognaise”  beneden op de rotsen te belanden. Maar geniet van al het mooist dat hier staat.

Elke baksteen die hier verwerkt is in bouwsels dan wel in de restanten van wat ooit bouwsels waren draagt een uniek en authentiek verhaal. Laat u bevangen door de mystiek en laat u meenemen in de tijden van weleer.

Cabo Espichel is niet alleen een geschiedkundige trekpleister van formaat, maar ook een toeristische. De gemeente Sesimbra wil graag toeristen binnen haar gemeentegrenzen ontvangen Maar om alles te onderhouden en te voorzien in faciliteiten voor onder andere fietstoeristen moet er in de buidel getast worden.

Het is geen geheim dat Portugal nu niet echt de rijkste lidstaat is van de Europese Unie. Derhalve is er steun tot medefinanciering meer dan welkom en werd er voor wat betreft de omgeving van Cabo Espichel er een beroep gedaan op het Europees fonds voor plattelandsontwikkeling en voor wat betreft de infrastructuur werd er een beroep gedaan op het Europees fonds voor regionale ontwikkeling.

Het zou eeuwig zonde zijn als dit soort van monumenten met een lange geschiedenis echt definitief in verval zouden geraken en niet meer getoond kunnen worden aan geïnteresseerden en toeristen. Hier moeten we eerlijk over zijn, Europa erkent het belang van haar geschiedenis als een baken van kennis over het verleden, het heden en de toekomst. De Portugezen moeten alleen de grenzen weer openen en graag een beetje snel.