Einde steenkooltijdperk in zicht; Door vervliegende tijden

Einde steenkooltijdperk in zicht; Door vervliegende tijden

Peter-Vincent Schuld

Het was destijds slechts een beperkt aantal jaren geleden dat het communistische Oostblok uiteen was gevallen en de landen die ooit deel uitmaakten van het Warschaupact voor westerlingen toegankelijk werden. Oude werelden die decennia gesloten waren gebleven werden heropend en makkelijker toegankelijk. Ik kon destijds niet bevroeden dat Tsjechië, het land waar ik me bevond, jaar later een trots en vrijzinnig lid zou worden van de Europese Unie en ik van dat moment getuige was tijdens de uitbreidingsceremonie in het Ierse Dublin.

Ergens aan het einde van de winter in het begin van 1994 bracht het journalistieke leven mij naar dit land en de omgeving van een plaatsje gelegen in de Zuid-Boheemse regio van de Tsjechische Republiek genaamd Ceski Krumlov. Ik was er voor oefeningen van het Nederlandse Korps Mariniers.

De avond werd voller en mijn maag leger, leven en werken op een lege maag gaat me nu eenmaal redelijk slecht af. Ik stapte uit de auto en de snijdende winterkou werd verzacht door de geur van het brandend bruinkool die de huizen van de inwoners van dit pittoreske dorpje verwarmde. Lopend over het paadje van keien, onder de uitgehouwen stadspoort met boven mij een gigantische burcht, een bruggetje passerend met daaronder een stromende rivier werd de geur van het brandend bruinkool steeds intenser.

Het is een cocktail van een romantisch middeleeuws stadje, de winterkou en die geur. Die zo huiselijke warme geur van dat brandende bruinkool. Ik waande mij in een periode die ik nooit beleefd had. Ik waande me in tijden die ik nooit heb meegemaakt.
Misschien over-romantiseerde ik het wel. Geen honderdste van een seconde in mijn brein die mij maar ook even liet denken aan de mogelijk schadelijke gevolgen van het verbranden van fossiele brandstoffen zoals dat specifiek heerlijk riekende smeulend bruinkool.

Ik heb bewust de tijd van de koude oorlog meegemaakt en het openvallen van een nieuwe wereld was voor mij een openbaring.
In die tijd, de vroege jaren negentig ging je niet even snel op Google om om te zoeken waar je zou aanbelanden.

Je nam een besluit om ergens naar af te reizen en je ging. Hoe bleu ! In die tijd kon ik me nog meer verbazen door al het nieuwe dat ik tot me nam dan nu, al is dat tot op de dag van vandaag nog niet echt veel veranderd. Je weet alleen iets meer.

In mijn beleving waren milieu-activisten in die tijd voornamelijk werkschuwe zeurders die overal wat over te klagen hadden.
Ja…. ik was en ben fel tegen de walvisjacht en tegen het doodknuppelen van zeehondjes, daarin vond de milieubeweging mij aan hun zijde. Maar luchtkwaliteit ?

Toen niet beseffende dat decennia later luchtkwaliteit, uitstoot van Co2 en het tegengaan van fijnstof speerpunten zouden worden in ons dagelijks doen en laten.

Je had op school geleerd over de industriële revolutie, althans leren…. er werd wat over verteld en niet zelden op een totaal niet boeiende manier. Dus ik naar de bibliotheek om boeken over die vervlogen tijden te lezen. Het gebrek aan enthousiasme waarmee mijn leraren op school vertelden over vervlogen tijden, ik liet me er niet door weerhouden.

Zo kon het gebeuren dat alles wat met school te maken had mij totaal niet interesseerde en dat ik mij tot andere bronnen wendde om te leren over de mij zo fascinerende geschiedenis.

Alles onder het wellicht puberale motto “ik leer voor mijzelf” en niet voor school. Zo kon het gebeuren dat ik proefwerken en toetsen eenvoudig weg negeerde omdat ze vaak gingen over zaken die ik echt niet interessant vond en als ik echt slecht geslapen had leverde ik mijn proefwerk in met alleen mijn naam erboven, zonder ook maar een hout ingevuld te hebben. Om tal van redenen had ik in die tijd al een aangeboren wantrouwen tegen docenten. Niet zelden denkend ” je kunt me wel alles op een doodsaaie manier vertellen, maar ik ga zelf wel op onderzoek uit”.

Ik liet me vertellen over hoe men vroeger keukenvuren stookte op hout en cokes. Over de steenkolenboer die langs kwam. Over de schillenboer die het keukenafval kwam ophalen. Ik liet me vertellen over de vieze lucht in druk bevolkte steden waar ooit industrie en wonen naast elkaar existeerden. Het is een evolutie geweest dat zware industrie vertrok naar industrieterreinen buiten de stad. Dat bestemmingsplannen een andere functies gaven aan de binnensteden.

Hoe moet het ooit geweest zijn? Continue dampende schoorstenen in de dichtbevolkte binnensteden, stoomketels die werden gevoed door het zwarte goud. Hoeveel mensen zouden in die tijden eigenlijk ooit ziek zijn geworden van de vervuilde lucht ? OK, in die tijden was het autoverkeer zo goed als onbestaande. Waar de lucht destijds alleen door de schoorsteenmantel werd uitgeveegd, zijn dat op de dag van vandaag talloze auto’s die de plaats hebben ingenomen van de hout- en steenkolenkachels.

Kennis over luchtkwaliteit is onderhevig aan evolutie. Elke dag weer leren we hoe we onze leefomgeving schoner kunnen houden.

Jaren terug, ik was te gast, liep ik met mijn camera te fotograferen op het terrein van Antwerp Bulk Terminal. Duizenden tonnen kolen en erts komen in de Antwerpse haven aan per schip aan en worden verladen op een immens grote kade. Levensgrote machines graven de aangevoerde bergen met kolen en erts af om het vervolgens weer op transport te stellen naar de kolencentrales en hoogovens.

Ik kan mij nog goed herinneren dat de directeur van de haventerminal er zich over beklaagde voorwerp te zijn van milieuactivisten die zijn terminal liever vandaag als morgen gesloten zagen. Ik kon zijn irritatie heel goed begrijpen en ik begrijp de man tot op de dag van vandaag. De nors lijkende West-Vlaming had er schoon genoeg van. Maar ik begrijp ook de mensen die de C02-uitstoot een halt willen toeroepen. Waar ligt de brug? Grote sproei-installaties slaan het fijnstof voor zover mogelijk op het enorme haventerrein neer. Bij dag zie je de enorme kranen en grijpers schier ritmisch bewegen. Gracieus worden de kolen uit de cargoruimtes van het schip gehaald en op de terminal keurig gedeponeerd. De mechanische handelingen worden oneindig herhaald. Bij nacht lijkt het een buitenaards maanlandschap, verlicht door lampen, indrukwekkend gemaakt door bewegende schaduwen en lichtvallen.

Maar hoe relatief is “oneindig”. Hoe lang zullen er nog kolen worden gestookt in onze energiecentrales. Het regeerakkoord van het aankomend nieuwe Nederlandse kabinet spreekt over sluiting van alle kolencentrales tegen 2030 dit om de Co2-reductieafspraken te halen. Maar is het wel haalbaar ? Is het wel nodig ? Wie zegt dat de voortschrijdende techniek in de periode tussen nu en 2030 geen oplossing heeft om kolenverbranding en kolenvergassing Co2 neutraal uit te voeren zonder enige schade toe te brengen aan de leefomgeving? Zijn het geen politieke keuzes welke gebaseerd zijn op dogma’s ? Niks is onmogelijk. De aarde draait om de zon, maar draait de politiek om de wetenschap, of draait de wetenschap om de politiek, wie gaat ons deze existentiële vraag beantwoorden?

De geur van brandend bruinkool is bijna uit de samenleving verdwenen en daarmee dit warme bijbehorend warm en schier baarmoederlijk gevoel. Naar het zich laat aanzien zullen ooit de kranen en grijpers stoppen om het steenkool uit de buiken van de aanvoerende schepen te halen. Is nostalgie alleen dat wat ons rest met wellicht een schonere leefomgeving als toekomst? Maar wie zegt dat er over een decennium weer geen nieuwe inzichten zijn ontstaan? Welke deze ook mogen zijn. We sluiten periodes af en banen ons door schade en schande een weg naar het volgend tijdperk. Immer door vervliegende tijden.