Gezondheidszorg is een zaak van de individuele EU-lidstaten, zo is er in de verdragen afgesproken. Maar de Europese Unie is wel degelijk actief om deze crisis te bestrijden. Senior correspondent Koos van Houdt vertelt u de feiten. (Hoofdredactie)
door Koos van Houdt
Sinds kort zet het ook het Nederlandse kabinet een doventolk in bij de persconferenties over het Coronavirus. Zondagmiddag ging haar gebaar bij het dringende verzoek ‘niet hamsteren’ op Twitter de hele wereld over. Haar handen beeldden de graaiers uit. Haar ogen glinsterden als die van een heks.
Niet doen, mensen. ‘Er is genoeg voor iedereen’, zo werd een bekend liedje geciteerd. In de grote steden werd het gebaar anders uitgelegd. Daar werd het verbasterd tot ‘wiet hamsteren’. Want ja, niet alleen lokalen voor eten en drinken werden gesloten, dat lot trof ook de lokalen voor seks en drugs.
Is dat in Nederland nodig? Of is er zoals in België sprake van ‘de scholen zijn open, er wordt alleen geen les gegeven’? Hoe dan ook, het lijkt een grote dollemanssituatie in ons deel van de wereld. Doet de Europese Unie eigenlijk wel wat? En vinden de lidstaten het wel goed te luisteren naar de maatregelen van Brussel?
Allereerst dit: wie nu naar de homepagina van de Europese Commissie gaat (ec.europa.eu) krijgt onmiddellijk een geel zonnetje met de term ‘coronavirus’ in beeld. Dat is niet van vandaag of gisteren. Dat is al wekenlang vaste orde bij de Commissie, weet ik uit eigen journalistiek onderzoek van een aantal weken geleden. Zeker vijf leden van de Commissie en een heleboel ambtenaren zijn al wekenlang dagelijks in de weer om alle beschikbare informatie op een rij te zetten en daar de lidstaten mee te dienen.
Wat denkt u? Hoe komt het dat sinds vrijdag niet alleen België en Nederland, maar alle lidstaten van de Europese Unie opeens in de hoogste staat van paraatheid zijn. Waarom gaan Italië en Spanje helemaal op slot en kunnen andere lidstaten met wat minder rigoureuze maatregelen toe?
Hier zien we de Europese Unie functioneren, zoals die is bedoeld. Centrale verzameling en verspreiding van informatie, maar toepassing ervan in de lidstaten of zelfs in afzonderlijke regio’s van lidstaten verschillend. Het is zoals de Europese Unie en de lidstaten altijd zouden moeten samenwerken: èn-èn in plaats van of-of. Alleen, het komt de lidstaten nooit goed uit dit beeld te bevestigen en de Europese afstemming daarin ook te melden.
Zelfs nu willen de nationale autoriteiten graag uitstralen, dat zij en niemand anders de crisis bestrijden en beheersen. Komt de Commissie met voorstellen, dan reizen eerst de ministers van de lidstaten naar Brussel. Met alle risico’s van dien. Maar dan kunnen ze, terug in eigen hoofdstad, uitstralen dat zij de mensen zijn waarom het draait.
Als in Nederland het RIVM deskundige analyses richting ons, gewone mensen, stuurt, dan liggen daar zowel Europees gedeelde studies als Nederlandse gegevens aan ten grondslag. Een moeilijk detail in het nieuws van gisteren: het is nu de minst ongunstige tijd om dit onbekende en nieuwe virus te laten uitzieken. Heel veel ondersteunend onderzoek in onder meer China en Zuid-Korea ligt aan dit oordeel ten grondslag.
Maar de Europese Commissie doet veel meer. Op sommige plaatsen in de Europese Unie worden materialen voor de zorg gemaakt. Die zijn lang niet altijd goed over alle lidstaten verspreid. Maar als de nood aan de man komt, dwingt de Commissie de lidstaten wel degelijk de binnengrenzen tussen de lidstaten open te houden voor ten minste een eerlijke verdeling van de voorraden over allemaal.
Voor een belangrijk deel is het de verantwoordelijkheid van de Commissie om te voorkomen, dat ziekenhuizen door bij voorbeeld zo iets essentieels als mondkapjes voor verplegend personeel heen zijn. De wrange situatie zoals in België waar er wel betaald is aan een Turks bedrijf maar er niet wordt geleverd doet hier niets aan af.
Vrijdag publiceerde de Commissie voorstellen voor de bestrijding van de economische gevolgen van de crisis. Moeilijke begrippen als staatssteun en beheersing van de overheidstekorten zijn daarbij aan de orde. Een voorbeeld: als in Nederland minister Wopke Hoekstra in een eerder vandaag gegeven interview voor Buitenhoftv zegt dat er zo nodig zelfs 90 miljard beschikbaar is, dan zegt hij niet veel anders dan wanneer iemand in eigen huishouden zijn opgebouwde buffer tijdelijk aanspreekt.
Dat bedrag van 90 miljard euro is gemakkelijk te verklaren.
Het is het verschil tussen de maximaal in de Europese Unie afgesproken hoogte van de staatsschuld (60 procent van wat er jaarlijks binnenkomt) en de hoogte van de staatsschuld nu (49 procent).
Het is dus allemaal een vertaling voor de lidstaat Nederland van wat in de Europese Unie is afgesproken. In België met een staatsschuld die nog ruim boven 60 procent ligt, is dat al weer veel moeilijker.
Op die manier kunnen lidstaten nieuwe investeringen en daarmee nieuwe werkgelegenheid in het vooruitzicht stellen en kunnen kleinere bedrijven in nood straks veel gemakkelijker aan gunstige leningen komen. Het is daarom van groot belang dat de Europese Commissie vorige week vrijdag niet alleen afspraken voor de Europese volksgezondheid heeft gemaakt, maar ook voor de bestrijding van de economische gevolgen.
Wat de volksgezondheid betreft: daar hebben de lidstaten nog heel veel eigen beleidsruimte. Dat zien we ook gisteren, vandaag en morgen. De maatregelen in Spanje en Italië zijn nog veel strenger dan die in Nederland en België. De regeringen van de lidstaten kunnen dat zelf bepalen.
Toch lijkt de situatie nu overal in de Europese Unie min of meer hetzelfde. Die Europese bodem onder de nationale maatregelen blijft wat aan het zicht onttrokken. Dat is helemaal niet erg. Maar terwijl ik dit verhaal schreef, lieten de voorzitters Von der Leyen (Commissie) en Sassoli (Europees Parlement) dat toch even in tweets aan het gewone volk weten. Overbodig, maar toch begrijpelijk.
