EU bereikt landbouwakkoord, Timmermans haalt deels bakzeil en discussie rond rol Europese Rekenkamer

Door Jan Schils

De EU-lidstaten en het Europees Parlement hebben vrijdagmiddag  een compromis bereikt over de hervorming van het GLB, het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de Unie, voor de periode 2023-2027. Het meest in het oog springende resultaat van het moeizaam bereikte landbouwakkoord is het behoud van de directe inkomenssteun, die voortaan ook eerlijker zal worden verdeeld ten gunste van middelgrote en kleine familiebedrijven. “De grote zakkenvullers als multinationals, grondspeculanten, miljardairs, oligarchen en zelfs leden van de adel (grootgrondbezitters) zullen het in hun portemonnee voelen, dat ze worden gekort”, verklaarde een EU-woordvoerder. Opmerkelijk is dat verschillende voor de boeren nadelige ballonnetjes, die Timmermans de afgelopen twee jaar opliet, niet terug te vinden zijn in het compromis.

Van het totale budget voor de landbouw in Europa zal 75 procent naar directe inkomenssteun voor de boeren gaan, terwijl 25 procent gereserveerd zal worden voor allerlei ecologische regelingen. Dat betekent extra geld voor maatregelen op het gebied van het klimaat en de biodiversiteit (stokpaardjes van Timmermans), het dierenwelzijn en de waterkwaliteit. Vooral het compromis over de directe inkomenssteun is goed nieuws voor de zorgwekkende inkomenspositie van een groot deel van de  Nederlandse akkerbouwers en melkveehouders. De lidstaten zullen nu de ecoregelingen “nationaal” mogen invullen binnen de voorwaarden van het bereikte compromis.

De verdeling van de directe inkomenssteun moet nog nader worden uitgewerkt, maar de “nieuwere” EU-lidstaten zullen op meer geld voor hun boeren kunnen rekenen in een poging om de inkomenskloof met hun collega’s in West- en Noord-Europa te verkleinen.

Ook de jonge boeren worden er door dit landbouwakkoord beter op. De belangrijkste maatregel is hier, dat de EU-landen 3 procent van hun budget voor directe inkomenssteun voor deze jonge boeren moeten reserveren, vooral om bedrijfsovernames te vergemakkelijken.

In het akkoord staat niets over een drastische vermindering van het landbouwareaal in Europa, noch over een halvering van de landbouwproductie en van de veestapel, waarvoor EU-klimaatpaus Frans Timmermans de gedurende de afgelopen twee jaar geregeld pleitte.

Ook het plan van EU-klimaatcommissaris Timmermans om 10 procent van het landbouwareaal braak te leggen, werd van tafel geveegd. In plaats daarvan mogen de lidstaten eigen maatregelen nemen, terwijl ook een meststoffenverbod voor bepaalde gewassen waarom de Commissie had gevraagd, het niet haalde.

Het akkoord op hoofdlijnen loopt niet gelijk op met de adviezen van de Europese Rekenkamer dat in een rapport was samengevat.

Even duiden:

Alex Brenninkmeijer (D66) is namens Nederland lid van de Europese Rekenkamer (ERK). Brenninkmeijer is op de hand van Frans Timmermans. Brenninkmeijer heeft ook grote boeronvriendelijke inbreng geleverd aan het rapport. Verschillende EU-ministers van landbouw hebben intussen het politieke karakter van het rapport van de ERK veroordeeld. Ook Europees landbouwcommissaris Wojchiekowski heeft zich daarbij aangesloten, Timmermans niet. Toch vormen beide heren het onderhandelingsteam van de Commissie bij de trioloog over nieuwe GLB, maar Timmermans overrulede de Pool steeds. Landbouwcommissaris Wojchiekowski speelde het spel ferm en intelligent met een goed politiek gevoel. Zodoende werd het voor Klimaatcommissaris Timmermans “au” met de hartelijke groeten uit Warschau

De Europese Rekenkamer (ERK) had in een zopas verschenen rapport de vloer aangeveegd met het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de EU en vooral de klimaatinspanningen zwaar onder vuur genomen. Die inspanningen, of liever het falen daarvan, hadden volgens de Europese rekenmeesters niet geleid tot een vermindering van de CO2 uitstoot en andere broeikasgassen. Integendeel.

Toeval of getimed ?

Het oordeel van de ERK is (toeval of niet) was koren op de molen van EU-klimaatpaus en vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, die kosten-wat-het-kost de aarde tegen 2050 CO2-arm wil maken en daarvoor bijna onmogelijke inspanningen van de EU-lidstaten eist.

De ERK is een officieel een politiek onafhankelijke en dus neutrale organisatie, maar in Europese landbouwkringen en in sommige lidstaten zijn wel min of meer kritische reacties op de timing  van de publicatie van het rapport. Een woordvoerder van de Europese boerenorganisatie COPA noemde het rapport “op het lijf van Timmermans geschreven”. Maar toeval of niet, het rapport heeft beperkt invloed gehad op de besluitvorming.

Tijdelijk geschenk uit de hemel

Het rapport was voor Timmermans daarom een tijdelijk geschenk uit de hemel, omdat de lidstaten juist vandaag samen met het Europees Parlement een definitief en formeel akkoord moesten sluiten over de voornoemde landbouwhervormingen voor de komende zeven jaar. Daarvoor wordt op de EU-begroting een kleine 390 miljard euro gereserveerd. ERK wil dat het nieuwe Europese GLB meer inspanningen doet voor het verminderen van de landbouwemissies en de aanpak van de klimaatverandering omdat zij de milieuvoorwaarden oplegt en de meeste landbouwuitgaven van de lidstaten co-financiert.. “Wij verwachten dat onze bevindingen nuttig zullen zijn in verband met de EU-doelstelling om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn”, zo zeggen de opstellers van het rapport. Gedurende de periode 2014-2020 werd meer dan 100 miljard euro – ofwel ruim een kwart van de totale landbouwuitgaven – gereserveerd voor de aanpak van de klimaatverandering. Desondanks is de uitstoot van broeikasgassen door landbouw niet verminderd. Het merendeel van de maatregelen, die door het GLB worden ondersteund hebben niet aangezet tot het gebruik van doeltreffende klimaatvriendelijke, zo concludeerde de ERK vernietigend.

Broeikasgassen: pas op de plaats

De ERK komt met enkele “harde feiten ” op de proppen: zo zou de landbouw verantwoordelijk zijn voor een kwart van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Het rapport verwijst naar de veehouderij, het gebruik van kunstmest en dierlijke mest en het landgebruik (bouw- en grasland) als de grootste emissiebronnen. De uitstoot van de veehouderij zou volgens het rapport voor circa 50 procent verantwoordelijk zijn voor de totale emissies in de landbouw en sedert 2010 niet meer zijn gedaald. Het rapport beweert dat de grootte van de veestapel (varkens en rundvee) zelfs twee derde van deze emissies veroorzaakt. Bovendien zou dat aandeel nog steeds toenemen. Opmerkelijk is dat klimaatpaus Timmermans in zijn inmiddels beruchte aanval op de EU-landbouw van begin 2020 nagenoeg met de zelfde beschuldigende feiten op de proppen kwam zodat het nu verschenen ERK-rapport in feite niets nieuws brengt. Des te meer lijkt het er daarom op dat de ERK niet met een toevallige timing is gekomen met dit rapport. Timmermans kon er de komende dagen uit citeren om bij de finale landbouwonderhandelingen zijn klimaateisen kracht bij te zetten.

Temeer ook omdat de ERK stelt dat in verband met het komende landbouwbeleid geen echte pogingen werden ondernomen om de veestapel in te krimpen, wat de ERK veroordeelt: “De marktmaatregelen van het GLB stimuleren de afzet van dierlijke producten. De consumptie daarvan is sinds 2014 niet gedaald.” Het gevolg is volgens het rapport, dat de broeikasgasemissies pas op de plaats maken in plaats van te worden ingekrompen….

Ook de emissies van kunstmest en dierlijke mest, die bijna een derde van de totale uitstoot uit maken, stegen tussen 2010 en 2018. Het landbouwbeleid steunde wel maatregelen om het gebruik van meststoffen in te perken (o.a. biologische landbouw) maar de impact daarvan is onduidelijk volgens het rapport. Voor maatregelen die aantoonbaar doeltreffender zijn ( o.a. precisielandbouwtechnieken) werd onvoldoende steun verleend.

Ook de steun voor bebossing en voor omvorming van akkerland in grasland steeg niet gedurende de periode 2007-2013 , luidde de kritiek van de ERK en ze constateerde tevens misnoegd: “De EU-wetgeving voorziet momenteel niet in de toepassing van het principe dat de vervuiler betaalt voor broeikasgasemissies in de landbouw.” Vandaag brak in Brussel, weliswaar niet bij iedereen, het realiteitsbesef door dat we qua voedsel afhankelijk zijn van de boeren en dat zij een belegde boterham moeten verdienen.