Limburgs veerpontje: Over grensoverschrijdend gedoe, een verbinding, een konvooi en een schavot!

Aan de hand van het veerpontje dat tussen Berg en Meeswijk vaart nemen we u mee naar het verleden, het goede en het falen, het dwalen en het politieke falen tot en met het Konvooi voor de Vrijheid.

door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

Het hertogdom Limburg was een zelfstandige staat binnen het Heilige Roomse Rijk, maar omvatte slechts een heel klein deel van wat de huidige Belgische provincie Limburg vormt (Voeren). Landsgrenzen zijn zo flexibel en dynamisch geweest zoals heel onze geschiedenis dat is. Net een veerpont, heen en weer. En binnen Nederlands-Limburg hadden we dan nog het vrijstaatje Thorn, het witte dorpje met zijn eigen rechtspraak. Nu kennen we wat betreft Nederlands-Limburg twee aangrenzende staten, namelijk Duitsland en België, maar hoe anders was dat 100 jaar geleden toen er ook nog het ministaatje Moresnet was, iets waar we een paar jaar terug al over schreven.

Grenzen, een veerpontje of een combinatie daarvan hebben altijd iets magisch. Ze komen altijd uit aan de andere kant van iets wat altijd een moment van onbekendheid heeft gehad. We ontdekken, steken grenzen en waterwegen over over het asfalt, over een brug of met een veerpont. Pure symboliek die de politiek in de besturende kwartieren van regeringen en gouvernementen haarfijn duidelijk maakt. Over de grens leren mensen en landen elkaar ontmoeten en worden er relaties aangegaan, een trouw, het samenwonen, een verdrag tot grensoverschrijdende samenwerking.

We staan in Berg aan de Maas in Nederlands-Limburg. Voor ons zien we een veerpont die twee vlaggen voert, de Nederlandse en de Belgische. Aan de overkant zien we een oude Nederlandse grenspaal en een aantal meters rechts daarvan een bord dat je welkom heet in de Belgische provincie Limburg. Alleen camera´s houden zicht op al wie de grens passeert.

Ooit was het anders. Maar het is bijna fysiek onmogelijk om deze landsgrens waterdicht dicht te gooien zoals sommigen voor pleiten onder de noemer “Grenzen dicht”. Maar hoe dan? We verplaatsen ons in het denken van mensen die met een fysieke grens iets illegaals willen doen. We bedenken zo binnen enkele seconden hoe je die probleemloos kunt omzeilen. De mens kan heel inventief zijn. Absolute garanties dat iets of iemand je land binnenkomt zonder dat je het wil, zijn niet te geven. Dat toonde de coronacrisis wel aan met de sluiting van grenzen en de passeerverboden van grenzen. Zo makkelijk omzeild als het gemak waarmee de verboden uitgevaardigd werden. Hoe ver staat de politiek van de realiteit af? Of toch ook weer niet?

Maar de Maas bleef stromen door alle eeuwen heen en treedt ook wel eens buiten haar eigen grenzen, de oevers. Wassend water is vaak moeilijk te keren. Door de eeuwen heen, met af en toe eens een onderbreking is het veer bij Berg naar Meeswijk, in de historische geschriften steevast het Veerschip van Stokkem genoemd, gewoon blijven varen.

Terugkijkend op de coronacrisis is het hemeltergend en misdadig gebleken dat de Belgen omwille van het virus besloten de grens met Nederland dicht gooiden. Het politiek geboefte deed het gewoon. Families en relaties werden van elkaar gescheiden op last van de Belgische Staat. Maar het geboefte is nog niet verslagen.

De Belgische christendemocratische minister-dominatrix van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden voerde vandaag opnieuw grenscontroles in en verbood samen met het Brussels socialistisch duivelskoppel bestaande uit en Burgemeester van Brussel-Stad Philippe Close en de minister-president Rudy Vervoort van het Brussels gewest opnieuw het grondrecht op demonstratie uit te oefenen en de konvooien voor Vrijheid naar België de toegang tot het land te ontzeggen en de konvooien te verbieden. Ze leren het nooit. Is het Belgische Brussel het nog wel waard om hoofdstad van een democratisch en vrij Europa te zijn? Reden van verbod? Omdat de demonstratie formeel niet aangemeld zou zijn. Weinig geloofwaardig.

Aan de oever van de Maas waar het veerpontje vaart, staat een bord over een fietsroutenetwerk, wat perfect kadert in het Akkoord van Schengen. U fietst gewoon even naar België en steekt de grens over via het veerpontje.

Uw toeristisch dagje uit medegefinancierd door het EU Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Hé, Europa betaalt aan uw dagje uit een stukje mee. Het is de realiteit, een realiteit die soms wat haaks staat op de rare fratsen die ook in Brussel worden uitgehaald.

Het veerpontje van Berg naar het Belgische Meeswijk (Stokkem) wordt al beschreven in 1383. Het behoorde toe aan het Graafschap Valkenburg. In die tijd was het ook al letterlijk oorlog tussen de diverse graafschappen en heerlijkheden.

Grootmachten uit die tijd zoals Gulik (in het Duits Jülich), Luik, Gelre en het Hertogdom Brabant hadden strategisch belang bij het verwerven van de controle. De graafschappen, heerlijkheden en hertogdommen, die destijds met hun absolute grenzen paradeerden, verwaterden met de jaren.

De grenzen werden aanhoudend door de jaren heen opnieuw op de kaart getekend tot het moment  hoe de grenzen vandaag en de grensoverschrijdingen vandaag geregeld zijn. De geschiedenis van gisteren tot vele eeuwen terug stelt ons denken van vandaag voortdurend in vraag, het stelt zelfs ons eigen denken in vraag, waarbij de toegedane mening of het ideale wereldbeeld even losstaat van wat de mens er feitelijk van maakt of bakt. Limburg is daar het ultieme voorbeeld van.

We rijden maar eens op het pontje. We maken kennis met de pontbaas. Een man die zijn centjes verdient door het pontje zachtjes walsend naar de andere oever te brengen. De interactie tussen boot en water, tussen land en ander land in zicht, is een soort van Europese wals die gedanst wordt door dit veerschip dat mensen weer dichter naar elkaar toe brengt en letterlijk geen omwegen voor ogen heeft.

In de stuurhut een oude kaartjesmachine die je ook op de bus in vroegere tijden tegenkwam. Nog van ver voor de tijd dat hier een aantal kilometers verder in het gouvernement in Maastricht exact 30 jaar geleden door de Europese Staats- en regeringsleiders werd beslist dat er een muntunie kwam en de guldens en franken louter nog verwerden tot historische klanken.

Nee, ho nou, stoppen, niet de polonaise gaan lopen en gaan hossen. Want het is geen kwestie van geduld voordat heel Holland Limburgs lult, zoals nogal olijk door Rowwen Hèze wordt beweerd. Het is kallen….Dus het moet zijn: “Holland heeft nooit de ballen om Limburgs te gaan kallen.” Weet u ook meteen waar het woord “raaskallen” vandaan komt. Maar het “jacht der overzetting” draagt dan ook de Limburgse naam “Hoal Euver”. Het is geen hogere linguïstische wetenschap om te weten wat dat betekent. Dit tekstje duurt wat langer dan de overtocht in beslag neemt. Maar misschien ligt dat ook aan dat fraaie Limburgs dialect, of is het een taal? Probeert u maar eens het woord “schuifpui” in het Limburgs, verstaanbaar en rustig uit te spreken. Dan ben je enkele seconden langer bezig dan de overtocht in beslag neemt.. 

Maar “het pontje van het zuiden”, geeft het geluid “bim boem”, en zo legt het veer aan op de oever aan de andere kant. Limburgs is niet Nederlands, Limburgs is niet Belgisch, Limburgs is niet Duits, Limburgs is Europees. Het veerpontje van Berg-Meeswijk vaart onder Belgische en Nederlandse vlag en wordt uitgebaat door Veerbedrijf Ton Paulus. Het zal u misschien niet meteen iets zeggen, maar het veerbedrijf Ton Paulus zorgt al meer dan 100 jaar ervoor dat mensen elkaar aan de andere kant van de rivieren kunnen ontmoeten.

Ooit had het veer bij Berg-Meeswijk andere pachters. Maar dit bedrijf is op dit oversteekpunt vandaag de pachter van deze verbinding. Tot diep in Nederland verzorgt dit oer-Limburgs veerbedrijf dagelijks op een tiental plekken op diverse rivieren dat u niet naar de overkant hoeft te zwemmen en derhalve in wellicht in aanvaring komt met een rijnaak. Als we het zo kunnen lezen heeft dit veerbedrijf het niet altijd even makkelijk. Als er te veel water is en de waterlopen buiten hun oevers treden, zorgt dat voor schade aan de kades zoals met de grote overstromingen in Limburg van 2021. Tja, dan is het veer uit de vaart en ligt de schuit uitgeteld tot het water is gezakt en de oevers weer zijn hersteld.

Ja, dit pontje van Berg-Meeswijk heeft me een geschiedenis. Dat het veer nog bestaat, is bij de gratie van een bilateraal verdrag uit 1839 tussen Nederland en België dat regelde dat het Nederlands Koninklijk staatshoofd met zijn of haar vervoermiddel van een overzet verzekerd moest kunnen zijn. Ja, want in 1831 zijn de Belgen en de Nederlanders niet als vrienden van elkaar gescheiden.

Ga maar eens kijken aan het Martelarenplein in Brussel. Tombes met daarin de stoffelijke resten van dappere dodo´ s aan Belgische zijde herinneren aan “den Belgischen onafhankelijkheid”. Ter info, de dodo´ s zelf zijn door Hollands toedoen op het eiland Mauritius uitgestorven, maar er zijn gelukkig nog wel steeds Vlamingen. Nu bijna 200 jaar later zou de Antwerpse burgemeester Bart De Wever een gelukkig mens zijn als Vlaanderen een eenheid zou vormen met Nederland. Een opvatting die niet in heel Vlaanderen, maar wel in delen van Vlaanderen wordt gedragen. Het is me wat met die grenzen. En met het Belgisch onderling gekibbel tussen de “werkende” Vlamingen en de “communistische” Walen is een hertekening van de grens ondanks felle tegenstand van de Belgische Koning Filip allerminst uitgesloten.

Nu we toch even een stapje van Limburg naar de met Europees geld vernieuwde brug over het Albertkanaal naar Brussel hebben gemaakt… Op de inkomsten uit het Openbaar Vervoer wordt BTW geheven. Het veer vaart bij de gratie van een verdrag tussen de twee landen, de overtochten kosten weinig, maar welk BTW-tarief is nu van toepassing? Zoals in elk land is de fiscus een niet-flexibele organisatie die niet in oplossingen denkt. Dus moest de Europese Commissie oordelen: geen BTW, want het betreft internationaal vervoer. Punt. Uitgeluld of beter op zijn Limburgs gezegd, “uitgekald”.  Ziedaar de realiteit. De overheid heeft vele handen waarbij de samenhangende motoriek zo slecht is dat de ene hand tegenwerkt wat een andere hand wil bereiken. Mocht de overheid een mens zijn, dan zou deze in een inrichting terechtkomen voor zwaar motorisch gestoorde gehandicapten waar niks meer mee aan te vangen valt dan louter onder toezicht laten vegeteren.

Maar ja, eenmaal aan de andere kant van het water en u kijkt uit op Berg, dan bent u min of meer eigenlijk nog steeds op Nederlands grondgebied. De grenspaal staat namelijk aan de overkant van de dijk waar u op rijdt, en u rijdt daar alleen tegen de grenspaal aan als u niet uitkijkt, al dan niet onder invloed van Limburgse versnaperingen en al dan niet in staat van carnavals-beneveldheid.

Maar dan. Een blik over het water en ons oog valt op een moment waarvan ieder weldenkend mens hoopt dat dit nooit meer zal weer gebeuren. 10 mei 1940. De inval van de bezitting van Nazi-Duitsland is een feit. Voor dag en dauw, zoals het monument vertelt, sneuvelen hier 5 Nederlandse militairen die de opmars van de overmacht aan Duitse bezetters wilden stuiten. Hun levens lieten ze hier op deze plek, voor altijd in de herinnering. Dit monument is misschien wel het meest “Europese” element wat we hier kennen, want gans Europa kreeg te maken met de terreur van Nazi-Duitsland. Dit wilden we niet meer en Europa werd (in alle succes en dito falen) wel een feit zoals het door de grondleggers Schuman, Monet, De Gasperi en de eerste naoorlogse Duitse bondskanselier Adenauer werd bedoeld. Van deze vier grote staatslieden kunnen de huidige actoren in en om Brussel nog het nodige leren, mits zij de intelligentie daarvoor hebben.

Dat we in andere tijden leven, wordt gelukkig duidelijk gemaakt door een ander bordje aan de andere kant van de weg met uitzicht op de Nederlandse grenspaal. Een bewegwijzering met het opschrift “Groenmetropool / Grünmetropole routel”. Want ondanks onafhankelijkheidstwisten en mensonterende oorlogen zijn de Nederlandse, Belgische en Duitse regio´ s nauw met elkaar verbonden.

Het schrille contrast doemde weer op gedurende de coronatijd waarin mensen die zich niet “essentieel” wilden verplaatsen de toegang tot België werd geweigerd of België niet mochten verlaten. Wat wij destijds op de redactie al wel wisten maar wat niet gezegd mocht worden (wij deden het lekker toch) is dat dit gegeven met alle familiale, sociale, relationele en economische banden, gewoon een zwaar misdrijf van overheidswege gebleken is, waarvoor zware bestraffing van de betrokken bestuurders nog steeds niet alleen gewenst maar noodzakelijk is om de geschiedenis en rechtvaardigheid in evenwicht te houden. Al zullen de verantwoordelijke bestuurders, nimmer (misschien helaas) hun laatste gang maken richting het schavot, ter ophanging of afschot.

Nog maar eens goed over nadenken hoe in goede justitie deze verantwoordelijken te bestraffen. Wellicht met een wandeling op blote voeten ter loutering en boetedoening door de Maasvallei, een toeristische route die mede mogelijk gemaakt is door bijdragen uit Vlaamse gelden en met ondersteuning Europese Interreg Fonds en het Fonds voor Regionale Ontwikkeling. 

Een goede wandeling zou niemand verkeerd doen om alles nog eens goed te overdenken hoe we met elkaars buren die onder één dak wonen wensen om te gaan in de grensgebieden en in het algemeen. Hier wordt duidelijk dat geen enkele politieke zuil of denkrichting beschavings-proof is.

Ja, hier op dit punt steeg het peil van de Maas gevaarlijk en zakte het peil van de beschaving door de Duitse bezetting en door het radicaal en rücksichtslos dichtgooien van de grenzen gedurende de coronacrisis. Al verschillen de wandaden van dag tot nacht en zijn ze niet te vergelijken, maar zo werkt menselijkheid dus niet.

De grens met België……de oranje palen van de Belgische gasnetwerkuitbater Fluxys maken duidelijk dat het aardgas geen paspoort behoeft en het recht op vrij reizen door aangelegde leidingen kent. Wel grappig dat de Belgen voor de kleur oranje kozen. We kunnen niet zonder de energie, we kunnen niet zonder aardgas en de Belgen kunnen niet zonder de Nederlanders.

Het bord dat aangeeft dat we Vlaanderen, de Belgische provincie Limburg en plaatsje Meeswijk – tegenwoordig onderdeel van de gemeente Maasmechelen – hebben betreden, wordt gedecoreerd door een grensbewakingscamera.

Of deze camera functioneerde, is bij onze passage niet duidelijk geworden. Wellicht zijn deze twee journalisten voor de Belgen gewoon niet staatsgevaarlijk genoeg. Dat kan ook.

We kijken nog eens achterom en zien dat het veer verbinding blijft brengen.