Ondanks angst voor staatsgreep zegt Moldavië: “EU, ik hou van jou, liefs uit Chisinau”

door Peter-Vincent Schuld vanuit Chisinau, Moldavië

We lezen in de Europese media dat in de Moldavische hoofdstad Chisinau de spanning te snijden zou zijn nadat de Moldavische veiligheidsdiensten signalen hadden ontvangen over een op handen zijnde poging tot destabilisatie dan wel een staatsgreep. Er werden aan de grens een vijftal personen aangehouden met de Servische, Russische en Montenegrijnse nationaliteit die worden verdacht van ondermijnende activiteiten ten opzichte van de Moldavische democratie.

Gisteren, donderdag 16 februari trad de nieuwe premier aan nadat de afgelopen week de pro-westerse en pro-Europese regering onder leiding van Natalia Gravilita was gevallen. Het werd de pro-Europese veiligheidsadviseur en econoom Dorin Recean. Hij werd door de president Maia Sandu naar voren geschoven en benoemd en had hiervoor voldoende steun in het Moldavische parlement. De Moldavische media brengen de binnenlandse nieuwsberichten sereen en kalm. Op een of andere manier voel je dat er getracht wordt de stabiliteit te bewaren en onrust onder de bevolking te vermijden. Dat het allemaal pais en vree binnen de politieke realiteit is absoluut niet het geval. Gisteren was er in het parlement nog een stevige aanvaring tussen de nieuwe premier en de socialistische annex communistische oppositie die met 32 zetels tegen de 63 zetels van de regerende centrumrechtse Partij voor Actie en Solidariteit het nakijken heeft. Er bestaat een stevige vrees voor door “Rusland georkestreerde” en potentieel gewelddadige demonstraties.

Burgers en ambulances

Ik sprak diverse Moldavische staatsburgers die naar hun thuisland reisden. Al zijn ze ergens toch wat terughoudend om vlakaf hun mening over de politieke situatie en de toekomst te geven. Je voelt door de woorden heen toch wel enige ongerustheid over wat ze zeggen en met wie ze spreken.
Je zou in zo’n klaarblijkelijke instabiele situatie verwachten dat de sfeer in de hoofdstad Chisinau op zijn minst gespannen was en dat er nogal wat veiligheidstroepen op straat waren. Maar op dit moment is niets minder waar, al is het een aanhoudend loeien van sirenes in de stad. Die sirenes zijn voornamelijk te herleiden tot zich verplaatsende ambulances. Niet dat er massieve incidenten waren voor zover uw verslaggever het kon vaststellen. Niet uitgesloten kan worden dat de sirenes iets sneller worden aangezet.  Sinds het uitbreken van de oorlog en de toestroom van grote aantallen vluchtelingen uit Oekraïne geldt in Moldavië weliswaar de noodtoestand. Maar feitelijk is er niets van de merken in de straten.

Hier in de hoofdstad gaat het leven zijn gangetje. Er wordt gewandeld, samen een kop koffie gedronken. iemand reed gisteravond door het rode verkeerslicht en reed daarbij zowat twee politieagenten te voet het ziekenhuis in. Maar de chauffeur reed rustig door. De agenten liepen door en ze keken er niet eens van op laat staan dat ze op de situatie als politiemensen reageerden. Ik vroeg mij af wie er meer verbaasd was, het duo handhavers der wet of uw verslaggever?

Welkom in Chisinau. Natuurlijk is de hoofdstad niet voor 100% representatief voor het 2,4 miljoen zielen tellende land, maar wel indicatief.

Moldavië en de EU

De Moldavische burger en bezoekers uit het buitenland worden in het straatbeeld voortdurend geconfronteerd met de Europese weg die het land formeel heeft ingeslagen. Overal is de Europese vlag met het blauwe vlak met de gele sterren terug te vinden.

Op overheidsgebouwen, bij hotels en heel af en toe zie je een Russisch driekleur tussen de vlaggen van andere naties hangen, ietwat verdoken en verborgen. Maar de Russische minderheid trekt het snuitje, al dan niet georkestreerd door Moskou, wel stevig open. De bewegwijzering naar historische gebouwen en monumenten refereren zowat allemaal en steevast naar het partnerschap met de Europese Unie en naar het lidmaatschap van de van de EU losstaande Raad van Europa. De op elkaar gelijkende logo’s van de twee instituten zijn aanhoudend en overal terug te vinden.

Het land Moldavië kunt u misschien het beste vergelijken met de grillige en ongelijke kartelranden van een snijdend of hakkend voorwerp dat zich bevindt tussen de politieke voorhamers van het “vrije Europa” en de “geïsoleerde Russische invloedssfeer”. Ik  plaats nadrukkelijk beide omschrijvingen tussen aanhalingstekens en met een karikaturale ondertoon. De gemiddelde burger in het Europa van de Europese Unie, in de bufferstaten Moldavië en Oekraïne, maar ook de gemiddelde burger in Rusland wil gewoon een redelijk bestaan in vrijheid kunnen leven. Hier merk je hoe diep die kartelranden van de politiek snijden in de huid, de ziel en de beleving van de burger. Menselijk gezien ben je vrijwel voortdurend bezig met jezelf af te vragen “waarom in hemelsnaam?”.
Bovendien mag u niet vergeten dat dit deel van Europa, dus ook Moldavië één van de bakermatten is van de Europese historische beschaving en daar refereren ze in Chisinau heel sterk aan. Overal vinden we gedenktekens terug van de grote kunstenaars en artistiekelingen die de regio heeft voortgebracht waaronder de journalist, schrijven en poëet Mikhail Eminescu.

De weg naar een thans geïsoleerd bestaan onder de invloed van Moskou mag de bevolking van Moldavië, een van de armste landen in Europa, niet aangedaan worden, tenzij zij er zelf voor kiezen. Dat heet democratie. Maar langzamerhand begint er zich een andere realiteit af te tekenen of beter gezegd een andere vraag. Maar eerst even dit.

In tegenstelling tot de Europese Unie is de burger in Moldavië nog vrij om plastic rietjes te kopen en te gebruiken, en is het interventievoertuig van de openbaarvervoermaatschappij (die in Chisinau met elektrische trolleybussen rijdt,  een oude diesel slurpende deplorabele vrachtwagen van Russische makelij. Wat dat betreft is Moldavië een perfect kuuroord om Europees klimaat-commissaris Frans Timmermans een aanloop naar een “welverdiende zenuwinzinking ” te laten krijgen. Opnieuw een karikaturale omschrijving maar we raken met deze karikaturen wel de kern van een hoop problemen in deze oostelijke regio van het Europese continent. Een substantieel deel van de burgers snakken naar een lidmaatschap van de Europese Unie. Begrijpelijk. De grondleggers van de Europese Unie stonden voor alles wat de  pro-Europees gezinde mensen in Moldavië ook willen, namelijk veiligheid, vrijheid en economische voorspoed.
De vraag is niet alleen of Moldavië als kandidaat-EU-lidstaat kan voldoen aan alles eisen die de EU stelt om te mogen toetreden maar of de Moldavische bevolking klaar is om hele reeksen van soms verregaande Europese wetgeving te aanvaarden met inbegrip van verboden op plastic rietjes en wattenstaafjes. Kan de Europese regeldrift het land niet in een nieuwe problematische greep brengen? De instituten van de Europese Unie bemoeien zich wel met heel veel zaken waarvan in diverse gevallen het nut en het realisme ter discussie gesteld mogen en moeten worden.

Vechten als een leu, oftewel leeuw

Uit de geldautomaten in Chisinau komen zowel euro’s als de leu,’s de Moldavische munteenheid. Leu betekent leeuw in het Roemeens, de voertaal met een apart accent in Moldavië. En een substantieel deel van Moldavië vecht als een leeuw om bij de EU te kunnen horen. Dus Moldavië als land laten bungelen is ook geen optie. Meer en meer wordt duidelijk dat we heel voorzichtig gaan bewegen naar iets wat nooit hardop gezegd mag worden, maar sinds jaar en dag wel een feit is. Een Europa Unie met meerdere versnellingen. Thans hebben we een Europa met maar twee versnellingen. Of iedereen doet mee, of we hebben projecten van versterkte samenwerking zoals de Euro en het Europees Openbaar Ministerie.  Bewegen we ons niet naar een Europese Unie met meer dan twee versnellingen? Dat partnerschappen en associatieverdragen een andere handeling met de versnellingspook wordt, die ook in een tragere stand kan.  Is dit haalbaar? Is dit wenselijk? Zonder de effecten redelijk en realistisch in te schatten is het niet verstandig om daar nu al een uitlating over te doen. Want in tegenstelling tot wat politici vaak en soms maar al te graag doen in deze, geldt eerst denken, dan praten.

Maar wat betreft bijvoorbeeld corruptiebestrijding lopen bijvoorbeeld EU-lidstaten Bulgarije en Roemenië (buurland van Moldavië) helaas toch wat achter. Het is geweten dat Moldavië als voormalige communistische Sovjet-republiek te kampen heeft met corruptie. Een vaak gehoorde klaagzang. Moldavië laat in ieder geval in woord zien, daar komaf mee te willen maken. De website van de Moldavische grenspolitie vermeldt een speciaal telefoonnummer als de burger corruptie wil melden. Maar iedereen beseft dat het een langdurig proces zal gaan worden, maar noodzakelijk om een  behoorlijke rechtsstaat er op na te houden.

Veiligheid en de NAVO

Maar naast een integere overheid is er nog een “belangrijkste zorg” De zorg om veiligheid. Deze Moldavische zorg om de veiligheid van het land staat diep gekerfd in de relatie met de NAVO waarmee het land sinds 1994 een samenwerkingsverband heeft binnen het Partnership for Peace. Naast de zowat permanente aanwezigheid van NAVO-AWAC-toestellen die alles in het ootje houden had de Amerikaanse marine een Lockheed EP-3E Aries in de lucht hangen. Dat zegt u niets waarschijnlijk, maar het is een toestel dat gebruikt wordt voor het opvangen van “signal intellligence”, in vaktermen “sigint” geheten. Het toestel was opgestegen vanaf het vliegveld va n Chania, Kreta en cirkelde aanhoudend tussen het Roemeense Boekarest, tegen het Moldavische luchtruim tot aan de Roemeense kust aan de Zwarte Zee.

Moldavië heeft bij de NAVO de vraag ingediend of het luchtafweersystemen kan verkrijgen. Deze vraag is thans onderwerp van bespreking. Er is geen hard ja op gekomen maar ook geen hard nee. In ieder geval heeft Moldavië de toezegging gekregen dat het zal kunnen rekenen  op ondersteuning van zogeheten “non-lethal assistance” zoals bijvoorbeeld helmen.

EURONEST

In de hele oostelijke Europese regio rommelt het af en toe stevig en toch onderhoudt de Europese Unie nauwe partnerschappen met landen die weliswaar op het Europese continent liggen maar geen lid zijn van de Europese Unie. Het Europees Parlement en de parlementen betrokken landen te weten Moldavië, Oekraïne, Georgië, Azerbaijan en Armenië hebben samen een forum waarbij jaarlijks bij elkaar gekomen wordt om de diverse onderwerpen op interparlementair niveau te bespreken.
Ik vrees dat u er nog nooit van gehoord heeft, maar het heet Euronest en deze parlementaire assemblee komt vanaf zondag bijeen hier in Chisinau met 60 leden van het Europees parlement en met 10 leden per land waarmee dit partnerschap wordt gevormd. Wij zijn erbij! Stay tuned!

En dan nog dit:

Marina Jankina, de Russische vrouwelijke 4-sterren generaal met haar omwille van haar scherpe kin en neus ook wel “de geld heks” werd genoemd en die voor Poetin de centjes regelde en beheerde als chef van financiën van het Russisch oostelijk militair district, is bevallen. Van harte gefeliciteerd. Oh, Sorry, ik bedoelde definitief uit het raam gevallen. Desalniettemin toch gefeliciteerd. Dat bespaart weer een tripje naar de de plastische chirurg, als die al wat had kunnen doen.