Over zwerfafval, statiegeld, het verbieden van plastic producten en de realiteit

Peter-Vincent Schuld

Plastic; het vervuilt onze steden, landelijke gebieden en onze oceanen. Plastic is een aanzienlijk deel van de onacceptabele vervuiling, maar het is niet het enige probleem en het is niet het enige verhaal. Het probleem van afval en vervuiling is veel groter.

De Europese Commissie kwam met voorstellen om plastic bestek, plastic wattenstaafjes, rietjes en plastic bekertjes te verbieden als er alternatieven voor handen zijn. De Nederlandse regering stelde een ultimatum aan de Nederlandse verpakkingsindustrie om binnen een aantal jaren met afdoende oplossingen te komen om de ladingen zwerfafval bestaande uit flesjes en blikjes tegen te gaan. Indien de verpakkingsindustrie zelf niet tot oplossingen zou komen, dan zou statiegeld worden ingevoerd voor kleine drankflesjes en blikjes zoals dat nu al het geval is in Duitsland.

Hoe zeer de beleidsmakers het bij het rechte eind hebben om een halt toe te roepen aan de voortschrijdende vervuiling onder meer in onze straten, parken, stranden en zeeën toch doemt zich de vraag op of we niet aan symboolpolitiek aan het doen zijn.

De fabrikanten van producten moeten hun producten hygiënisch verpakken. Uiteindelijk zijn het de consumenten, de falende afvalinzameling en tekort schietende verwerking daarvan die het uiteindelijk probleem vormen. Het zijn de consumenten die hun blikjes, flesjes, peuken en wat je nog meer kunt bedenken op straat gooien. Niet de producenten van de producten die op straat gesmeten worden. Wel eerlijk blijven! In stadstaat Singapore staan torenhoge boetes op het op straat werpen van sigarettenpeuken en ander afval. Wellicht zouden we dat hier kunnen implementeren aangevuld met werkstraffen.
Uiteindelijk zijn het de eindgebruikers die de rommel veroorzaken.

Een dagje strand om het even waar. Als je geluk heb komt er aan de eind van de dag een machine die alles opruimt wat mensen hebben achtergelaten.
Op andere stranden blijft de rommel liggen. Eb en vloed zorgen ervoor dat de achter gelaten troep dan wel op het strand aanspoelt, dan wel dat het weer de zee in verdwijnt waarbij zeedieren niet zelden de rommel tot zich nemen en uiteindelijk een verschrikkelijke dood sterven.

Eigenlijk gruwelijk om te beseffen dat door het achterlaten of het achteloos wegwerpen van rommel je dieren een afgrijselijke dood injaagt. Alleen omdat die persoon te lam of te lui is om zijn rommel op te ruimen. Als je er bij stilstaat en je speelt de hele film in je hoofd af vanaf het “moment van achterlaten van je vuilnis
en het na een afgrijselijke lijdensweg een dier te zien sterven”. Ik zou de rest van mijn leven niet meer kunnen slapen. Maar niet iedereen leeft bewust of heeft een geweten.

Naast de bergen plastic afval die er in onze oceanen drijven hebben we te maken met microplastics die onze wateren vervuilen. Microplastics afkomstig van vezels van synthetische kleding of uit tandpasta. U ziet een kustlijn met helder blauw en ogenschijnlijk zuiver water. Toch bevatten deze miljarden kubieke meters zeewater ontelbare deeltjes microplastics en nanoplastics (een nog kleinere vorm) die met het blote oog niet eens waarneembaar zijn.
De “plastic soep” is dus in feite nog veel groter dan die onmetelijke delen vervuilde oceanen die Boyan Slat met zijn Ocean Cleanup middels een inventief systeem gaat opruimen. Maar zijn die microplastics eigenlijk wel nodig in onze tandpasta? Microplastics en nanplastics worden gebruikt om de textuur van
onder meer tandpasta, badproducten en cosmetica te versoepelen en voor de consument aangenamer te maken, maar ze zijn tegelijkertijd ook schadelijk.
Voor de filters zijn de deeltjes te klein om tegengehouden te worden en ze zijn niet biologisch afbreekbaar.

Eigenlijk onvoorstelbaar dat alles zo vervuild en vergiftigd raakt door ons menselijk handelen. Wat we met het blote oog kunnen waarnemen is al schokkend op zich. Mensen die achteloos weggooien van zaken in de openbare ruimte. Bij ons in delen van Europa wordt huisvuil opgehaald en straatvuil opgeveegd en verwerkt. Maar lang niet overal ter wereld is dat zo.

In dit stuk beperken we ons tot de mens en het achteloos omgaan met afval en de soms dubbele en dubieuze rol die gemeenten spelen in de aanpak van de problematiek.

We kunnen wel gratis plastic tasjes verbieden, we kunnen dit wel gaan verbieden en dat gaan verbieden. Maar er zijn nu eenmaal mensen die de leefomgeving geen moer kan schelen of die zeggen “ze ruimen het toch wel op”. Zo werkt het dus niet.

Uw verslaggever sprak met Jan Aerts, werkzaam bij de sociale werkvoorzieningsorganisatie Diamant die voor de Gemeente Tilburg en omliggende gemeenten voorziet in de reiniging van de openbare ruimte. Uw verslaggever zag de heer Aerts druk in de weer bij een openbare afvalbak waar een hoop troep omheen lag. Tijd om deze held die de straten schoonhoudt eens een paar vragen te stellen. Mensen die bij de stadsreiniging werken worden vaak niet gewaardeerd om het schoonhouden van de publieke leefomgeving. Zonder de onvermoeibare inzet van deze mensen zouden de straten veranderen in vuilnisbelten.

Nog voor ik de heer Aerts wat kon vragen viel mijn oog al op een oude koelkast in del laadbak van zijn wagen. De heer Aerts vangt direct aan: “Tja de mensen bellen de gemeente met een klacht dat er een koelkast op straat staat, dan moeten wij deze ophalen”.

Uw rommel op straat achterlaten, dus ook een kast is een strafbaar feit. Maar zoals later in dit verhaal zal blijken is dit geen op zichzelf staand incident. Jan Aerts zijn gezicht over het gedrag van mensen en hun afval spreekt boekdelen. Hij laat even de inhoud zien van een zak die hij zojuist uit de afvalbak heeft gehaald. Een flesje waar statiegeld op zit, aluminium bier- en energiedrankblikjes en normaal huisvuil dat gemakshalve maar even in de afvalbak op straat is gedeponeerd. Rond de afvalbak ligt het bezaaid met honderden sigarettenpeuken. Jan Aerts mag het allemaal opruimen.

Ok, we treffen dus een leeg bierflesje aan waar statiegeld op zit, zo’n 15 cent. Maar wie garandeert ons dat als er op andere verpakkingssoorten zoals blikjes en plastic flesjes er statiegeld geheven wordt, deze tegen emballagetegoed deze weer worden ingeleverd. Ik hoefde Jan Aerts deze vraag niet eens te stellen en hij begint uit zichzelf; “Mijn broer woont in Hamburg, als die ergens een blikje ziet liggen pakt hij het op brengt hij het weg”. “Je ziet daar amper statiegeldhoudend afval op straat liggen” zegt Jan Aerts.

Even een kijkje nemen op YouTube of uw verslaggever reportages van Duitse nieuwsmedia kon vinden over het vuilnis op straat in Hamburg. Die waren er genoeg
en het leverde diverse uren interessante en informatieve televisie op.
Ja, zwerfvuil is in Hamburg zeker aanwezig, ook vinden er sluikstortingen plaats, maar speurders van het Hamburgse gemeentelijk reinigingsbedrijf “Hamburger Entsorgungs Gesellschaft” rijden de straten, dorpen en pleinen af in burger of ze niet ergens aanwijzingen kunnen vinden die naar de daders leiden om ze vervolgens de kans te geven de rommel zelf op te ruimen of anders een bekeuring te mogen ontvangen + de kosten van verwijdering van het illegaal achtergelaten afval.

Maar hoe komt het toch dat er zoveel sluikstortingen zijn en er zoveel op straat weggesmeten wordt?

Wie zijn kinderen niet opvoedt om afval in de vuilnisbak te deponeren in plaats van op straat, leert het of op school of leert het helemaal niet.
Hoe vervelend het ook is om te zeggen, maar in wijken waarin veel allochtonen wonen is het aandeel zwerfvuil en het aandeel sluikstorten eveneens aanzienlijk.
Wellicht zou een stukje opvoeding “hoe gaan we hier om met afval?” zou niet misstaan bij een inburgeringscursus of asielaanvraag.

We gaan een willekeurige Tilburgse wijk in met een gemengde bevolking van allochtonen en autochtonen. De wijk oogt rommelig op straat het zwerfafval trekt op ieder moment de aandacht.

Al gauw valt het oog op ondergrondse vuilcontainers. Wat is daarmee gebeurd? Vorig jaar waren ze nog vrij toegankelijk om huisvuil in te werpen, nu heb je een pasje nodig. Een kleine rondvraag bij buurtbewoners leert me dat de containers veel werden gebruikt door mensen die niet in de directe omgeving van de containers wonen. Dat ze werden gebruikt was niet het grootste probleem zo vertelt een buurtbewoner maar de rommel die er werd naast gezet zoals oude kasten, televisies, meubilair en huisraad, dat irriteerde de bewoners van de directe omgeving van de containers. Ook dit keer staat er een oude koelkast bij de
containers

Het gebruik van de containers door burgers die niet in de directe buurt woonden nam al gestaag toe nadat de gemeente Tilburg twee jaar terug het wekelijks ophalen van de duobak voor gft-afval en restafval staakte en het slechts om de week bij de burgers ging ophalen. Het regende toen al klachten van burgers dat ze hun afval niet ordentelijk konden laten afvoeren

Een blik op de ondergrondse containers nu leert ons dat er volop zakken naast de containers worden geplaatst omdat mensen geen toegangspasje hebben.
Waar is de leefomgeving nu meer mee gediend? Met een pasje of met toegankelijke containers? maar het idealistisch “maakbare samenlevingsdenken” heeft helaas de overhand gekregen. Niet zo verwonderlijk met een Groen Links wethouder (Mario Jacobs) die de portefeuille “milieu” heeft in Tilburg.
Maar gelukkig zijn er ook nog burgers die hun afval in de daarvoor bestemde afvalbakken werpen en niet op straat. Het is een relatief klein deel van de bevolking
die zich schuldig maakt aan vervuiling.

Zulke maatregelen werken natuurlijk sluikstorten en zwerfafval in de hand. De gemeente Tilburg mag dan in de afgelopen week zakjes bij de burgers hebben bezorgd waarin zij hun keukenafval kunnen doen om maden stank tegen te gaan, maar zo’n geste is natuurlijke een doekje voor het bloeden. In Den Haag daarentegen is met gedurende de zomermaanden overgegaan tot het weer wekelijks ophalen van het GFT-afval. Ter illustratie, in warme Zuid-Europese landen zoals Spanje en Portugal gebeurt dat dagelijks.

In zekere zin werkt het dogmatisch beleid dat “afval bij de burgers” moet verminderen averechts. Door vanuit de overheid te zeggen “U moet minder afval produceren”, maakt nog niet dat een huishouden minder afval heeft. Hier botst het politieke idealisme met de keiharde realiteit.

Terug naar de rij ondergrondse containers. Waar vorig jaar om de zelfde tijd nog alleen grote stukken restafval bij de ondergrondse containers (weliswaar illegaal) werd neergezet, is dit thans uitgebreid tot zakken met huisvuil, niet zelden opengescheurd en dus een een paradijs voor ongedierte.

Wat gelijk is gebleven is de grote hoeveelheden zwerfafval rond de containers, inderdaad, de bekende blikjes en flesjes. Er is toch iets mis met de moraal van de bewoners en de passanten in deze wijk die ongeveer voor de helft uit niet westerse allochtonen waaronder Turken en Marokkanen bestaat.

Ook bij de Albert Heijn XL in Tilburg is het rigide afvalophaalbeleid inmiddels duidelijk merkbaar. De vrouwelijke beheerder die instaat voor het parkeerterrein en dus ook voor het schoonhouden is duidelijk: “ze deponeren hier hun huisvuilzakken”. Naast haar staat een winkelwagen van Albert Heijn volgeladen met volle vuilniszakken met achtergelaten huisvuil en zwerfafval. De beheerster ziet alles en voor dat ik het in de gaten heb heeft ze aantal parkeervakken verder weer rommel gespot. “Als ik hier vanavond terugkom om zelf boodschappen te doen ligt het weer vol”, zegt de beheerster ietwat ontdaan. Het zit de beheerster echt hoog en dat is te begrijpen als je ziet wat ze aan achtergelaten en zonder omkijken op de grond geworpen afval opveegt en afvoert.

Zwerfafval is niet allen een probleem van de grote steden. Ook langs de snelwegen is het een zorgwekkend gegeven. Ik neem u even mee naar de bocht van de A58 naar de A16/E19 richting de Belgische grens, komende vanuit de richting Tilburg-Breda. De haarspeldbocht ligt bezaaid met inderhaast uit het raam geworpen afval. Een camera die dergelijke feiten met kenteken en al registreert zou geen slecht idee zijn.

De snelwegen en hun parkeerhavens waar automobilisten en truckers even kunnen uitrusten. Rijkswaterstaat heeft er in het kader van de campagne “Nederland Schoon” er enorme afvalcontainers laten plaatsen. We gaan eens kijken op zo’n parkeerplaats langs de A27 nabij Hank. Bij het oprijden heeft Rijkswaterstaat al een niets aan duidelijkheid te wensen bord geplaatst dat het strafbaar is om afval uit je auto te werpen of achter te laten.

Op het terrein staan levensgrote groene opvallende containers, een soort van kegels of boeien, die je niet over het hoofd kunt zien. De parkeerplaats ligt er betrekkelijk netjes bij. Opvoeding blijkt dus toch te helpen, zeker wanneer deze gepaard gaat zonder dogmatische maatregelen uit hoofde van een idealistisch gemeentebestuur. Op deze parkeerplaats heeft het realisme gewonnen. Automobilisten willen af van hun afval, de containers zijn groot genoeg, liever dat dan alles op de stenen terecht komt wegens te kleine overvolle afvalbakken waar amper of niets in kan.

Korte tijd later sta ik bij de Carrefour supermarkt in Poppel, net over de grens in België. Geen afvalbak te zien. Overal ligt er rommel. Blikjes, papier, plastic folie.
Niemand die het frequent lijkt op te ruimen. Naast mij gooit een automobilist achteloos een verpakking weg, van iets wat hij zojuist gekocht heeft in de supermarkt.
Gelet op het kenteken van de auto is de kans gering dat de chauffeur mij verstaat. Ik laat hem maar begaan. Tegen dit soort overtredingen helpen alleen stevige boetes.

Ik begeef me op de E411 de weg van Brussel naar Luxemburg. In de omgeving van Waver houd ik stil op een parkeerplaats om even wat te drinken te halen.
Mijn oog valt op een vuilcontainer bij het tankstation. Het ding is half omvergereden en uit zijn metalen constructie ontwricht. De bak zit overvol en is niet geleegd.
De omgeving rond de container oogt al rommelig. De bestrating is niet onderhouden. De constructie rond de afvalbak zou burgers moeten weerhouden om hele afvalzakken in de container te doen werpen. Maar het is toch begrijpelijk dat vrachtwagenchauffeurs op de lange afstanden hun zak met afval willen deponeren in een daarvoor gereedstaande container? Door deze zo gebruiksonvriendelijk te maken, help je dan het sluikstorten niet in de hand?

Blikjes, plastic flesjes, papier, het heeft allemaal een waarde. Zelfs al zou je het afval niet recyclen (bezijden de metalen verpakkingen zoals blikjes) heeft afval
als plastic een hoog calorische waarde als energiedrager voor de vuilverbrandingsovens waarmee elektriciteit opgewekt kan worden, het zogenaamde “waste-to-energy proces”.

Wat spraken zojuist over de blikjes die of van ijzer en in de meeste gevallen van aluminium zijn gemaakt. Bijna iedereen weet dat oud metaal altijd een leuk zakcentje kan opleveren. Interessant voor mensen met een smalle beurs, om kinderen de waarde van milieu en geld bij te brengen, of gewoon voor de gein.

Facts Found sprak met Hans*. Hans is een man van middelbare leeftijd en woont ergens in de provincie Noord-Brabant. Hij leeft met een zeer kleine beurs en hij moet zich in alle bochten om het hoofd boven water te houden. Hans was graag bezig met dingen in elkaar zetten, en verzamelde zo een hoop metalen spullen bij elkaar. Hans fietste regelmatig langs containers en nam mee waar hij van dacht dat hij er nog iets mee kon doen. Hans is iemand die zich zeer bewust is van zijn leefomgeving en zal niets doen om zijn leefomgeving aan te tasten. Hans ergerde zich net als vele burgers kapot aan de rommel die anderen achterlieten en ook zijn eigen metaalafval hield hij bij.

Hans had vervoer nodig naar de metaalrecycling en dus stelde de verslaggever zijn auto ter beschikking en ging mee helpen opladen en de spullen wegbrengen. Aluminium blikjes, goed voor 50 cent per kilo, normaal aluminium, goed voor 90 cent per kilo, ijzer, goed voor tussen de 15 en 18 cent per kilo, elektrosloop 25 cent per kilo. koper goed voor 4,60 per kilo, Roest vrij staal, goed voor een euro per kilo. Hans had voor ongeveer 70 euro aan metaalafval.

Dingen die u misschien gewoon achteloos in uw vuilcontainer of op straat werpt. Bij.de metaalrecycling kreeg Facts Found te horen dat vooral in Nederland woonachtige Polen de waarde van blikjes goed kennen en deze met zakken vol tegelijk komen inleveren. Nederlanders, maar ook andere bevolkingsgroepen halen hun neus op om blikjes te vergaren en weg te brengen. Uw verslaggever reed langs een Turks café eveneens in Tilburg. De overvolle restafvalcontainer lag vol met blikjes die eigenaar best nog een zakcentje hadden kunnen opleveren. Halen we onze neus op om het zelf even weg te brengen en er nog een wat geld voor te krijgen?

In bijvoorbeeld New York voorzien daklozen in wat handgeld om met hun winkelwagentje door de stad te lopen en blikjes op te rapen om deze vervolgens in te leveren. Voelen de kwetsbaren in onze samenleving zich hier te goed voor of is er sprake van schaamte? Maar sinds de laatste economische crisis die in de VS heel hard toesloeg zijn veel huishoudens hun eigen metaal-afval en dat wat ze op straat konden vinden gaan inzamelen en het is zelfs een buurtsport geworden van wie het meeste inzamelt.

Ook uw verslaggever nam de proef op de som, en als hij in Nederland was, hield hij het metaal bij om het weg te brengen en uit eigen ervaring leerde hij dat metaalafval wegbrengen lonend was. Je kon er in ieder geval even een middagje op een terrasje van betalen. Wellicht een idee voor ouders met kinderen om ze spelenderwijs een zakcentje te laten bijverdienen en te laten zien als je zaken achteloos op straat werpt of zelfs in de vuilnisbak gooit niet zo slim is. Maar heeft u wel zin en tijd om uw kinderen dit bij te brengen. Misschien krijgt u ook wat meer respect voor de mensen die oude metalen ophalen om in een boterham te voorzien. Want als u om u heen kijkt ligt het overal ook bezaaid met deze vorm van afval.

Of statiegeld heffen op blikjes en kleine flesjes zo’n goed idee is valt te betwijfelen. We hebben veel transitverkeer en niet elk flesje of blikje is in Nederland aangekocht. de kosten van inzameling zijn enorm hoog. Het eenvoudig weg verbieden van “disposables” is denk ik ook niet de manier.

Bovendien heeft er zich een betrekkelijk nieuw fenomeen aan het firmament gevoegd. Het thuiswinkelen. U bestelt wat af bij online winkels en via verkoopsites als marktplaats. Alles wordt verpakt en verzonden. Grote dozen en dubbele zakjes bij de online shops, hergebruikte plastic tasjes en karton bij de particuliere verkopers op marktplaats. De omvang heeft enorme proporties aangenomen. Ik denk dat dit allemaal even buiten beeld gebleven is bij de beleidsmakers. die de plasticberg denken te kunnen verminderen. Wie denkt dat als u iets in China besteld de leveranciers zich een moer aantrekken van het afvalbeleid in Nederland of andere landen in de EU. Laten we opnieuw realistisch blijven. De ontvanger van de zendingen, lees de consument is verantwoordelijk voor de correcte afvoer van de verpakkingsmaterialen en niemand anders. Hergebruik of aanwenden voor de opwekking van energie na inzameling is denk ik het verstandigste.
En wat betreft dat verduvelde zwerfafval dat u en mij zo mateloos irriteert?

Beter goed handhaven op het achteloos wegwerpen en het sluikstorten. Mensen laten het wel uit hun hoofd als er een boete van minimaal 500 EURO zou staan op het wegwerpen in de wetenschap dat de pakkans groot is. Maak het de burgers niet onnodig gecompliceerd door te bezuinigen op afvalophaling of inzameling op andere manieren te ontmoedigen en te bemoeilijken de waarde gemeentebestuurders. Maar da’s een ander verhaal en daar komen we later op terug. En u lieve lezer? Als ik u nou vriendelijk vraag of desnoods smeek met mijn bruine puppy-ogen om geen rommel meer op straat te gooien, zou u mijn vraag dan serieus in overweging willen nemen? Alvast bedankt.

Hans is een gefingeerde naam. “Hans wil graag anoniem blijven” . Zijn werkelijke naam is bij de redactie bekend.