Sassnitz: De Duitse haven van de Koningslijn en een doodlopend (trein)spoor naar Rusland

door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

Het spoor bijster

Oorlog in Europa. De Russische inval in Oekraïne, die eigenlijk al begonnen is met de annexatie van de Krim maakt meer kapot dan ons lief is, of beter gezegd, maakt voor de zoveelste keer meer kapot dan ons lief is. Maar op een of andere manier lukt het door de eeuwen heen maar niet om rust en stabiliteit op het Europese continent te krijgen. 

Het Europese continent van vandaag had nimmer haar vormen, problemen, uitdagingen en grenzen gehad als er zich geen realiteiten gemanifesteerd zouden hebben die kwamen van gisteren tot in de diepte van de geschiedenis.  Het spoor loopt naar morgen en overmorgen, maar niemand kan ons, ondanks de gelegde rails met bijbehorende letterlijke en figuurlijke dwarsliggers, garanderen dat het gelegde spoor niet in de tussentijdse krommingen, verbuigingen of destructies zal ondergaan. Liggen er nog wel rails om ooit alles op het goede spoor te krijgen?

Het enige dat zeker is, is de eindigheid van ons leven die we proberen in beton te gieten middels ideologieën, godsbeelden en ego’s.

We proberen het en nemen u mee naar een plaats genaamd Sassnitz. Een gemeente die reeds eerder prominent voorkwam in een verhaal dat wij korte tijd geleden brachten. Een havenstadje met amper 9900 inwoners, gelegen op het het Duitse eiland Rügen dat sinds meer dan bijna anderhalve eeuw een vaste oeververbinding heeft via het spoor en met een weg naar het Duitse vasteland die begint bij Stralsund en waar in 2006 nog hard gewerkt aan een nieuwe brug die het eiland een nieuwe verbinding moest geven met het Duitse zuidelijker gelegen achterland.

We zijn in een deel van Duitsland dat na de Tweede Wereldoorlog tot en met “Die Wende”, namelijk de val van de muur,  onderdeel uitmaakte van Oost-Duitsland, ook wel bekend als de DDR.

Hier op en rond de vierkante kilometers van het havenstadje bevindt zich een spreekwoordelijk geopolitiek schaakbord dat zijn gelijke niet kent en waar keer op keer de uitwassen voelbaar en zichtbaar zijn ten gevolge van ontspoorde en misschien ook wel ziek makende politiek gedurende iets meer dan de laatste 100  jaar.

Aan het niet meer in gebruikt zijnde stationsgebouw van de ferry-terminal die in de volksmond het “Glassbahnhof” wordt genoemd zij de oude opgehaalde rij- en loopbruggen bevestigd die ooit toegang verschaften tot de veerboten die in het verleden uit de stadshaven van Sassnitz vertrokken geven het beeld van een “Stairway to Heaven”. 

Gericht naar de lucht, het oneindige iets of niets waar menig mens door ziels-tergende politiek naartoe werden gekatapulteerd. Het vrolijk en vreedzaam blauw waarmee de zuil “stadshaven van Sassnitz” is geplaatst probeert misschien onwillekeurig de feiten en het gevoel weg te nemen, maar slaagt er niet in. 

Oost-Duitsland: Spookstaat in de valse gedaante van heilstaat. In de vijftiger jaren in de vorige eeuw werd de Sovjet Unie de belangrijkste handelspartner van de DDR. De goederen moesten over en weer naar elkaar getransporteerd worden. Maar de capaciteit van de bestaande verbindingen over het spoor en over zee al dan niet in combinatie met elkaar, bleek te zijn bereikt. Transport via Polen was geen optie en economisch niet rendabel. Al vormden de landen die onder het Sovjet-juk leefde een soort van economische unie die de COMECON genoemd werd, transport door Polen kon alleen geschieden na betaling van fikse transitbelastingen.

Dat kennen we binnen de Europese Unie dus niet en daar gaat de vergelijking die door hard politiek rechts wordt gemaakt waarbij de EU, door deze politieke kringen de EUSSR genoemd wordt alleen al op dit punt volledig mank.

In die tijd maakte Litouwen, nu lidstaat van de Europese Unie nog deel uit van de Sovjet Unie. Nog steeds kent het land overigens een grote Russische minderheid. Maar terug naar Sassnitz. Jaarlijks moesten er miljoenen tonnen verscheept worden.

Er werd in 1982 besloten binnen het kader van de grootbouw van de Vriendschapsband Duitsland-Sovjet Unie tot de aanleg van een enorme ferry-terminal in Sassnitz Mukran waar de wagons te maken kregen met verschillende spoorbreedtes gerangeerd konden worden en vervolgens aan boord genomen konden worden. De veerboot-verbinding tussen de nieuwe haven van Sassnitz Mukran en het Sovjet-Litouwse Klaipéda was daarmee een feit en de lijn was operationeel vanaf 1986 tot en met 2016. Het had daarmee de val van de Sovjet Unie en de onafhankelijkheid van Litouwen overleefd.

Een dag in september 2022, de haven van Sassnitz Mukran, is afgesloten en staat vol militair materieel om verscheept te worden en dus bestemd ter verdediging van het NAVO-grondgebied, gefotografeerd vanuit de auto.

Bestemming? De Baltische staten om het hoofd te bieden tegen eventuele Russische agressie op grondgebied waar ooit de communistische Sovjets de dienst uitmaakten

Maar hoe zit dat nu met dat spoor? We gaan weer naar de stadshaven van Sassnitz waar het allemaal begon. Ter hoogte van het inmiddels niet meer in gebruik zijnde station Sassnitz Hafen nemen we alles nog maar eens in ogenschouw.

Hekken verhinderen de toegang tot het de het water lopende en de met “W” aangeduide wisselsporen waar geen veerboot meer komt en geen wagon meer aan boord zal nemen. Het verschil tussen 1435 millimeter spoorbreedte in Europa, de VS en China versus de 1600 millimeter in de voormalige Sovjet Unie.  Maar ook hier vinden we de nuance van de het parallel lopend spoor dat ook gedurende de DDR-tijd op dezelfde breedte leidde naar de buiken van de overzetboten die onder meer cargo en diplomaten ook naar Zweden en retour naar de DDR brachten.

De oude leidingen en koppelingen waarmee de schepen voorzien werden van stookolie liggen er troosteloos bij alsof er nu en nooit meer enige bunkering zou plaatsvinden.

Maar niets is minder waar. Enkele honderden meters verderop zien we een maritiem tankstation dat jachten en werkschepen die naar de offshore projecten in de Baltische Zee voorzien van de noodzakelijke brandstoffen. Ook zij zullen getroffen worden door de financiële afroming op initiatief van de Europese Commissie, geaccordeerd door parlement en Europese Raad in het bestaand abstracte politieke tijdsbeeld  waarin van alles verzonnen wordt om het klimaat te “redden”.

Dit voor wat het waard is. Opnieuw heeft een nieuw politiek dogma zich aangediend dat mensen in een keurslijf dwingt dat ooit zal barsten als een cyste. Maar de jachten en de werkschepen blijven af en aan varen. De vissers moeten uitvaren om zich in leven te houden.

Maar de vis wordt door de brandstofprijzen en de klimaatheffingen veel te duur betaald. De toeristen laten zich niet weerhouden om rondvaarten te maken en zich niet het plezier te laten ontnemen ondanks dat aan de ene kant de vrekkige geldzucht en de ziekelijke spilzucht van de overheid hen steeds meer de adem doet benemen.

Maar Sassnitz kent, zoals we reeds vertelden, twee havens. De stadshaven waar we hierboven over schreven en de in 1986 onder het DDR-bewind in gebruik genomen nieuwere haven Sassnitz Mukran. De communistische centraal geleide economieën van Oost-Duitsland en van de Sovjet Unie hielden elkaar op een kunstmatige wijze economisch in stand. Sassnitz werd na de Tweede Wereldoorlog onderdeel van Oost-Duitsland: Duitsland in 2 delen werd opgedeeld, formeel om een nieuwe opleving van een machtig Duitsland te voorkomen, maar feitelijk ging het om de invloedssfeer van het vrije westen versus het communistische oosten van Europa dat door de Sovjets werd “bevrijd” van de misdaden van Hitler en zijn Nationaal Socialistische trawanten.

Het verzet tegen de communistische overheersing kent slechts enkele superhelden zoals de helaas inmiddels overleden Tsjechische schrijver, gepassioneerd roker, dissident en latere president Vaclav Havel. Jammer genoeg is deze held van het verzet tegen het communisme gedurende het huidig Tsjechisch voorzitterschap van de Europese Unie amper of niet geëerd en hebben de Tsjechen het nagelaten de oh zo humane erfenis van deze wereldleider te benadrukken in tijden waarin de menselijkheid in oostelijk Oost-Europa zo lijkt te zijn verdwenen.

Sassnitz, we richten de blik weer op Sassnitz Mukran en haar haven die van grote afstand is waar te nemen door een enorme piek op havenstationsgebouw en van waaruit sinds 1998 de veerboten varen naar elders over zee.

Het is onbekend middelpunt in de politieke en strategische verhoudingen binnen Europa, waarvan de scheidslijnen in alle scherpte weer zijn boven komen drijven. Boven de hoofden van de inwoners van Sassnitz beslist de politiek in het oosten en westen van het Europese continent hoe de lokale economie het zou gaan stellen en zal gaan stellen. Zoals we beschreven in ons vorig verhaal liggen de gasbuizen in reserve, bestemd voor de Nord Stream 1 en 2 op grote oppervlaktes in de buitenlucht opgeslagen. De gaspijpleiding is kort na ons vertrek uit Sassnitz en Zweden opgeblazen. Niet alleen de Russen wijzen met de vinger naar het Verenigd Koninkrijk als de mogelijke dader, ook diverse onafhankelijke bronnen van ons uit de omgeving van diverse inlichtingendiensten wijzen met een beschuldigende vinger naar de Britten. Wij stelden de vraag over een vermeende Britse betrokkenheid rechtstreeks aan de Britse defensie via het noodnummer van de persdienst van het Britse ministerie van Defensie, nog voordat de Russen met de beschuldigende vinger wezen. Het antwoord vanuit Londen was ontkennend. Hierbij aantekenend dat er pas sprake is van schuld als zulks onomstotelijk is bewezen. Onomstotelijk bewijs is door ons niet gekend noch aangereikt.

Achter de ontelbare meters met buizen waarbij de vraag is of er ooit nog gas zal stromen door de leidingen van de vanuit Rusland lopende Nord Stream zien we verval. Verval van niet onderhouden en in onbruik geraakte rails en spoorbielzen, overwoekerd door het gras en het onkruid dat gelijk oploopt met de tijd die passeert.

De massief houten dwarsliggers liggen nu dwars, schots en scheef buiten de stalen rails. De vraag rijst of dit nu een monument uit het vergane verleden is of dat het pure kapitaalvernietiging blijkt. Gaan hier ooit nog treinen en wagons rijden?

Zijn de rails die nu in hun oorspronkelijke positie liggen te roesten niet beter af in de smeltovens voor de productie van staal op Europese bodem zodat we niet hoeven te importeren. Zouden de houten dwarsliggers niet beter dienst doen na vermaling als biomassa in de energievoorziening? Waar leidt dit beeld en hetgeen we waarnemen toe?

De vraag wordt alleen maar sterker en dieper als we een stuk verder een oud remise en rangeerplaats waarnemen met kranen en locomotieven die sinds kort na “Die Wende” het opschrift “DB” (Deutsche Bahn -red) dragen. Een weer langs de oude rails, de losliggende spoorbielzen en oude stroomkabels doemt de “W” van wisselspoor op om de breedte van de wagons van Russische origine te geleiden naar de Europese standaarden van het spoor.

Het gebied ligt er desolaat bij, alsof we zich een veldslag heeft afgespeeld. Schroot, puin, overwoekerd, in ongerede geraakt. Heeft de onredelijkheid het weer gewonnen op het politieke schaakbord?

Leidde de koningin op het schaakbord niet aan schizofrenie en was het in feite een rancuneuze feeks? Was het paard op de zwart-witte vlakken niet in feiten een “Trojan Horse” en was de toren niet onderhevig aan een soort middeleeuwse rot wegens specie van inferieure kwaliteit tussen de bakstenen? Wie geeft het antwoord? Zien we hier zo vlak bij huis geen requiem voor de beschaving?

In 2013 kondigde de Russische spoorwegmaatschappij nog aan naast de goederenwagons vervoerende ferry Petersburg een tweede schip in te willen zetten. De rol van Sassnitz in de zijderoute die goederen vanuit het verre oosten naar Europa brachten zou steviger worden. Amper een jaar later, na de annexatie van de Krim door Rusland en het sanctiebeleid vanuit Europa en de VS werd de handelslijn die Sassnitz met Rusland over zee verbond met een groot rood kruis doorgehaald.  Ook de de ferry Petersburg vaart niet meer. Afgelopen. Einde verhaal.

De politieke mistbanken werden ondoordringbaar en bevatte een spreekwoordelijk bedwelmende en verlammende stof die in rap tempo de muur met Rusland uit herbouwde als een phoenix die uit toxische vliegassen herrees. Het zijn hier vaststellingen van feiten. De schuldvraag is in deze niet aan de orde. Dat is een volstrekt ander verhaal. Maar telkenmale als de relaties met oostelijk Oost-Europa dreigen te verbeteren is er een atonale symfonie van politieke wanklanken en gebeurtenissen die het weer voor onbepaalde en mogelijk zeer lange tijd naar de verdoemenis slaan.

Zo´ n klein plaatsje, maar  Sassnitz ligt zo strategisch, een punt waar de wateren  in zuidwestelijke richting naar de Noordzee gaan en in noordoostelijke richting de Baltische zee leiden. Met betrekkelijk gezien zeer korte afstanden over zee naar Zweden en Denemarken.

En zo kwam de Königslinie (Koninglijn) tot stand, vernoemd naar de Duitse Keizer Wilhelm II en de Zweedse Koning Gustav. De veerbootverbinding per post stoomboot werd officieel in gebruik genomen op 29 april 1897. De afvaart uit Trelleborg met de MS Freia naar Sassnitz, met aan boord de nodige gasten en dignitarissen. De dag daarop werden Duitse notabelen met het Zweedse schip Rex, begeleid door een kruiser van de Duitse Keizerlijke Marine Gefion gedurende een meer dan vier uur durende overtocht naar Trelleborg gebracht.

Een memorabel moment in de geschiedenis van de Europese beschaving van het verbinding met elkaar onderhouden. Die verbindingen in persoonlijk opzicht en in economisch opzicht zouden eigenlijk tussen beschavingen die zich als beschavingen gedragen de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Maar op een of andere manier lijkt dat zelfs in het inmiddels verregaand tot beschaving gebrachte Europa niet te lukken. Amper 17 jaar later brak de Eerste Wereldoorlog uit, met daarop volgend communistische Oktoberrevolutie in Rusland dat kort daarop de Sovjet Unie werd.

Een politieke boef keerde via Sassnitz naar huis

Maar weinig mensen beseffen dat via Sassnitz er ooit iemand onderweg was als terugkerende banneling die feitelijk de verantwoordelijkheid draagt voor de ondoordringbaarheid van vandaag. Zijn naam? Vladimir Iljitsj Lenin. Het meesterbrein achter de bolsjewistische Oktoberrevolutie in Rusland. Op 9 april 1917 verliet Lenin met een groep socialisten per trein de Zwitserse stad Zürich.

Rusland was op dat moment politiek uiterst instabiel. Hij arriveerde in Sassnitz per trein en zette per ferry zijn reis voort naar het Zweedse Trelleborg om zo zijn reis naar Petrograd (Sint Petersburg) voort te zetten. Eenmaal in Rusland was hij de man achter de Oktoberrevolutie die leidde tot de Sovjet Unie. Ergens in een hoekje, achter een betonnen kolos dat vandaag de dag een kurhotel staat er achteraf, vlakbij de haven nog een gedenkteken dat daar naar diverse  omzwervingen terecht is gekomen. Het werd in 1962 elders in Sassnitz geplaatst en vertoont de tekst ” Vladimir Iljitsj Lenin keerde in 1917 uit emigratie via Sassnitz  om leiding te geven aan de Grote Socialistische Oktoberrevolutie,  naar Rusland terug”. Een nieuw bordje duidt zijn exacte reis die Lenin aflegde. Maar wat moet je nu met een gedenkteken voor zo’n boef? We hebben toch ook geen standbeelden en gedenktekens voor die andere mega-boef genaamd Adolf Hitler? Toch zou het wellicht een historisch fout zijn om niet meer herinnerd te worden aan welke weg Lenin aflegde om zijn misdadige plannen in de praktijk te brengen.

Want laten we eerlijk wezen. De oorlog die Rusland in Oekraïne voert is een rechtstreeks gevolg van de erfenis de de Sovjet Unie ons naliet. we lopen in Sassnitz dus op exact dezelfde plekken die ook Lenin zijn bewandeld. Het geeft een ongemakkelijk gevoel.
De Koningslijn faciliteerde onbedoeld maar wel feitelijk de opkomst van het totalitaire bolsjewisme en daarmee de moord op de Russische tsarendynastie van de Romanovs.

Alsof het nog niet genoeg was en er niet genoeg doden waren gevallen kreeg Europa te maken met de opkomst van de grootste politieke crimineel die ons continent gekend heeft. Zijn naam? Adolf Hitler. Ook hij maakte gretig gebruik van de Koningslijn, lees de haven van Sassnitz om zijn troepen in Zweden en voornamelijk deze in Noorwegen te bevoorraden.

Eigenlijk is het heel apart en doet het wat vreemd aan dat een verhoudingsgewijs klein plaatsje zo’n impact heeft gehad en nog steeds heeft op de internationale politiek. Zelfs in die mate dat de ogen van menig geheime dienst hier indrukken opnemen, observeren en daarover berichten. Eigenlijk doen wij als journalisten die actief zijn in het veld van internationale politiek niets anders. De inlichtingenofficieren schrijven ambtsberichten, wij schrijven verhalen. Beide beroepsgroepen maken gebruik van open en vertrouwelijke bronnen. Toch bestaat er een stevig spanningsveld, noem het een haat-liefdeverhouding, en wordt er over en weer zelfs naar elkaars “biotopen” overgelopen. Maar we houden elkaar scherp in de gaten. De belangen zijn soms tot vaak tegengesteld, maar uiteindelijk is het voor wat betreft de journalistiek en niet zelden voor de westerse inlichtingendiensten het behoud van en het vechten voor de democratische rechtsstaat wat ons beiden drijft.

Zowel in metaforische zin als in de feitelijke zin van het woord heb je bruggen nodig om met elkaar in verbinding te komen zodat verwijderingen niet nodig zijn. Maar hoe gaan we om met “verbindingen”? Bij de hereniging van Oost-Duitsland en West-Duitsland werd de voormalige DDR dus onderdeel van de Europese Unie en kon het aanspraak maken op subsidieregelingen zodat niet de gehele last van de hereniging, een nasleep van de 2e Wereldoorlog, op de schouders van de Duitse belastingbetaler. In Sassnitz zelf zien we een brug die voetgangers en fietsers een enorm hoogteverschil tussen het stadje en de kust doet overbruggen. Een architectonisch pareltje.

De brug brengt inwoners en toeristen op een geleidelijke naar beneden of naar boven, zonder dat ze de tocht in complete afpeigering hebben moeten afleggen. De brug die is gebouwd draagt de nodige symboliek met zich mee. Bruggen tussen tijden en politieke systemen, bruggen tussen mensen en hun gedachtegoed, het overbruggen dan wel afdalen van totalitaire denkbeelden, terug met de voeten op de grond komen. Maar willen mensen wel die voeten op de grond. Willen mensen wel in stabiliteit, vrijheid en veiligheid leven? We twijfelen als we waarnemen dat het bord op de pijler van die brug die aangeeft dat de brug mede tot stand is gekomen met een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling schandelijk is beklad.

Wat wil de mens nu eigenlijk? Er bekruipt ons een moment van een onbehaaglijk gevoel dat ons vertelt  dat zelfs er mensen zijn in het vrije westen die zo vernauwd, eng en bovenal primitief denken en leven waarbij de vraag ontstaat of die betrokken mensen het wel waard zijn om deel uit te maken van de democratische rechtsstaat. Maar zolang deze primitieve onderwikkelde neo-neandertalers geen misdrijven begaan en geen substantieel gevaar vormen voor de democratische rechtsstaat zullen wij de moeite moeten doen om deze eng denkende mensen terug te brengen in het ego en het zelfmedelijden overstijgende comfort van de redelijkheid.

Beneden aan de brug, in de oude stadshaven valt ons een muurschildering op. De heilstaat van de DDR had klaarblijkelijk soms ook oog voor de behoefte van haar inwoners om iets te zien behalve de beperkingen van het kunnen reizen. De muurschildering maakt gewag van de mogelijkheid in de DDR-tijd om een rondvaart met een kotter te maken rond Sassnitz op de Baltische Zee met de MS Kalinin om zo de imposante krijtkusten van het eiland te bekijken. de MS Kalinin, de Russisch enclave Kaliningrad. Wie is toch die Kalinin. Het was een in 1975 geboren Sovjet politicus die behoorde tot de eerste garde van bolsjewieken die van Rusland een totalitaire staat maakten.

We vragen ons af of de tijden van de afvaarten van de rondvaartboot in de DDR rekening hielden  met de tijdslots waarop de veerboten vanuit het toenmalige West-Duitse Travemünde vertrokken naar het Zweedse Trelleborg en andere plekken. Op de Kaap Arkona kwamen ze toch in elkanders zicht.

Het is misschien leuk om te weten dat het eiland Rügen waarop het stadje Sassnitz gelegen is, van 1168 tot en met 1325 een Deens vorstendom was. Ook de Zweden zwaaiden er een tijdje de scepter. De rassentheorie waarin Hitler de Slavische volkeren als niet Arisch en dus minderwaardig beschouwde gaat hier op Rügen geschiedkundig, afgezien van de totaal waanzinnige gedachten die Hitler er op nahield hier al helemaal niet op. Immers het waren de West-Slavische Ranen (Rani of Rujanen) die aan de Baltische Zee hun Rijk op Rügen stichtten zo omstreeks de 7e eeuw na Christus. Even een detail. Dit alles dus ver, heel ver voordat het verdomde hakenkruis en nadien die vermaledijde  communistische  hamer en de sikkel werden gevoerd als symbolen waarmee de meest gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid werden gerechtvaardigd. Je zou verwachten dat de bevolking  zich hier zou laven aan de vrijheid. Helaas is niets minder waar. Hoe makkelijk is het als er voor je gedacht wordt? Exemplarisch en representatief voor het gehele eiland?

Nee! In Binz en Bergen kijkt de bevolking weer heel anders aan tegen de herwonnen vrijheid. De receptioniste in ons hotel in Sassnitz, die in het nabij gelegen Binz woont, maakt het ons  expliciet duidelijk en drukt het ons op het hart. De nuance verschillen soms per kilometer en wellicht zelfs kleinere afstanden. En de Europese Unie betaalt stevig mee om voormalig Oost-Duitsland weer op de rails te krijgen en te houden, maar ook hier speelt de factor tijd een rol. Vooral de ouderen met bepaalde totalitaire denkbeelden zullen eerst definitief voltooid (o)verleden tijd moeten zijn.

Een goed gesprek

We spreken met Leon Kräusche, die op het moment dat wij hem spraken onafhankelijk kandidaat was voor de burgemeestersverkiezingen in Sassnitz en het moest opnemen tegen Frank Kracht (en het ook uiteindelijk van hem won) die gesteund werd door de extreemlinkse partij Die Linken, een voortzetting onder een andere benaming van de in de DDR heersende communistische SED.

Kraüsche heeft een fiks deel van zijn leven gewerkt in de havens van Sassnitz en vertelt ons vol passie met een stukje weemoed dat hij de tijden nog heeft meegemaakt en zelf aan boord was van de veerboten die goederenwagons overzetten naar onder meer Zweden. Leon vertelt over het beeld dat in de DDR werd opgehangen dat de mensen buiten de DDR allemaal vijandig zouden zijn. Zijn eigen ervaring was volstrekt tegengesteld. Als de veerboot in Zweden aanlegde werd hij in alle vriendelijkheid  en hartelijkheid onthaald. Zoals altijd zijn het de eigen ervaringen die het gangbaar narratief op de helling doen zetten. Een mens moet de kans hebben om zelf te ervaren en te beleven in plaats van de voorgekauwde en opgelegde dogma’s te volgen. Wat dat betreft is er nog niet veel veranderd. Propaganda is heden ten dage ook niet weg te denken uit de overheidscommunicatie van welk land dan ook alleen noemen we het tegenwoordig communicatie en voorlichting. 

Maar was de DDR over de hele linie een misdadige staatsvorm? Ten gronde wellicht wel, maar de goede kant was dat de invloed van religie op de samenleving een stuk beperkter was. Er kwam een ideologie voor in de plaats, maar die verfoeilijke  socialistische en communistische ideologie had wel als voordeel dat de zedenmeesters op de kansel hun smoel een tijdje dicht hielden en het bedrijven van de vrije liefde en het zonnen en zwemmen in je blootje volstrekt aanvaard waren. Wat dat betreft hebben we ten dele weer een stap terug gezet. Want waar borsten en billen vroeger onbedekt van de natuurelementen mochten genieten dienen ze thans in regel te te zijn voorzien van een merk dragend stuk textiel.  Zelfs uit de DDR afkomstige voormalige bondskanselier Angela Merkel genoot van de vrijheid van het naturisme in het Duits FKK genoemd ( Freie Körper Kultur) zoals historische foto’s ons vertellen. Een wat is er mis mee? Niets! De mens zoals deze geboren is. Als de navelstreng van uw nieuwgeborene een originele print draagt van Louis Vuitton moet u ons dat echt melden want dan heeft u een wereldprimeur.

De rare mens

Maar de mens, zo vermeend lief en ogenschijnlijk onschuldig als hij of zij geboren wordt, hoe snel deze kan veranderen in een gevaarlijk onmens vol haat, afkeer en rancune. Een bord dat aangeeft dat er met Europese subsidies een weg is opgeknapt en heraangelegd wordt ontsierd door een grote rode streep, geen zwarte streep, maar een symbolische rode streep door blauwe vlag met de gele sterren. Raar, als je weet dat met Europees geld, dus ook met geld van u, dit eens zo verpauperd deel van Duitsland weer een upgrade heeft gekregen. Een upgrade die ook in de smaak lijkt te vallen bij de Nederlanders, Vlamingen en de Scandinaviërs die het gebied graag uitkiezen  om op vakantie te gaan. Toch is er onvrede in Sassnitz. “Waarom moest die muur weg?” vraagt een oudere vrouw ons tegenover het Rügen Kurhotel. Haar naam wil ze niet geven, maar op de vraag of deze bemerking niet een beetje egoïstisch was, omdat andere mensen wel belang hechten aan hun vrijheid om te gaan en te staan waar ze willen reageert de vrouw agressief en keert ons acuut de rug toe.

We laten haar maar verder begaan. De ambulances rijden toch al onophoudelijk met toeters en bellen door het  ongeveer 9.100 zielen tellende stadje dat nogal wat bewoners kent die op leeftijd zijn. Maar veel bewoners lijken verzuurd. De naweeën van de coronamaatregelen? De slechte economie, wat is het? Het heeft er de schijn van dat het een combinatie is van allerlei factoren en niet louter deze twee laatst genoemden. Hard en bijna gevoelloos merken we dat we in cynisme tegen elkaar zeggen dat de meeste mensen hier al levend dood zijn of tegen hun uiterste houdbaarheidsdatum lopen. Nog geen 10 minuten later passeert er een lijkwagen die in het weekend een stoffelijk overschot van een zojuist overleden persoon ergens heeft opgehaald. De inhoud van de levensweg en de levenswandel die de overledene heeft doorgemaakt zal ons in ieder geval altijd onbekend blijven. We spraken de overledene bij leven immers niet zelf.

De binnenwegen die je langs de wateren van de Baltische Zee op het eiland voeren zijn nog net zo Oost-Duits als het verheven maar nog steeds onderdrukt proletariaat deze aanlegde. Als je mensen maar in een vakje kan duwen en een label kan geven in de heilstaat van de utopische waanzin die haar doelen nimmer zal behalen wegen totaal onrealistisch. De gruwel van de  kneedbare en maakbare samenlevingen zoals deze, collectivistisch van aard, die door geestesgestoorden uitgetekend  werden in Mein Kampf en Das Kapital.

De niet aan te horen en priemende geluidspulsen van zieke geesten die de authenticiteit  en de unieke eigenschappen van de mens wilden vormen naar een eenheidsworst. Het Nationaal Socialisme en het communisme. Ze ontmoeten elkaar in de cirkel van vriendschap op 360 graden waarbij ze in de afstoting, wegens teveel op elkaar gelijkend,  elkaar bekampend vanuit exact tegenovergestelde posities op 180 graden in de eeuwige cirkel van het politieke en polaire waandenken.

De brandweer verbindt

Het is zaterdag  10 september jl. In de havenstad Sassnitz is het open dag bij de brandweer. Met een klein terreinvoertuig dat zich op het strand maar ook op trappen kan bewegen om onder meer gewonde mensen te evacueren toont de lokale vrijwillige brandweer haar kunde en kunsten aan de lokale bevolking. Zoals vaak ook met veel aandacht voor de jeugdbrandweer.

Want als er in Duitsland één bindende factor is binnen de lokale gemeenschap, dan is het de brandweer wel. “Immer einsatzbereit”. De brandweer verbroedert, de brandweer verbindt en de brandweer overwint. De brandweer overwint niet alleen branden maar ook onderlinge politieke tegenstellingen tussen de burgers die deel uitmaken van de korpsen. Ondanks dat het voertuig er voor gemaakt is trappen en steile hellingen aan te kunnen, heeft het voertuig toch enige moeite om probleem- en feilloos de trappen van het station te nemen. De weg naar boven is niet zo makkelijk als het lijkt. Tekenend en symbolisch voor het stadje dat op elke hoek nog onderdrukking ademt van de DDR en voordien van het Derde Rijk.

Moskou, Moskou

(260) Dschinghis Khan – Moskau (Live 1979) [HD] – YouTube

Weet de bevolking wel wat ze wil? Heeft de bevolking enig werelds besef. Op het parkeerterrein waar de feuerwehr haar kunsten laat zien, speelt een lokale DJ het nummer “Moskau” van de Duitse groep Dschingis Khan uit 1979, tja een jaar uit de vorige eeuw waarin de angst voor de “onmenselijke communistische Russen” er ook goed in zat. Andere tijden? Het nummer galmt over het terrein. Het was een Duitse disco-hit uit die tijd. In de Sovjet Unie in die tijd verbannen wegens een te nationalistisch karakter, bij het FIFA wereldkampioenschap voetbal van 2018 in Rusland werd het nummer weer van stal gehaald en schalde het door menig luidspreker. Hoe kan het tij keren en met welke snelheid. Ja, ook hier in Sassnitz is er ergens een hang naar de Russische invloeden die zo goed merkbaar zijn en verder gaan dan een Russische vlag die we ergens in de snelheid en in de verte waarnemen op een complex van volkstuinen. Hier op Rügen is de verdeeldheid groot.

Anders

Het stadje Bergen op Rügen geeft bij binnenkomst aan aan een echte Europees stadje te zijn, in het stadje ontwaren we toch een stukje recente geschiedenis uit de tijd dat hier nog veel Sovjets rondliepen. Een zaakje met Russische specialiteiten valt in ons oog en we waren van plan om naar binnen te gaan en daar 2 borden borsch en een kilo Novistjok  te bestellen nu men overal lachgas verboden lijkt te hebben.

We lopen langs het water en vinden scherven van eeuwenoud servies en porselein, wellicht nog stammend uit de tijd van de Hanze.

Dan valt ons oog op een stuk handgevormde baksteen. Oud, heel erg oud. Wat opvalt is dat niet alleen de oppervlakte is aangetast door een vorm van patina veroorzaakt door grote aanhoudende hitte of brand. Zou de baksteen van een schoorsteen komen of in zee zijn gedumpt als afval ten gevolge van de intensieve oorlogsvoering door de eeuwen heen. Een antwoord blijft vooralsnog uit.

We kiezen er voor om een aandenken uit een nog vroegere periode uit zee mee te nemen, zijnde een groot stuk veelkleurig vuursteen dat thans onze redactie siert.

Burgemeestersverkiezingen, de verkiezingsdag

We zijn weer terug in Sassnitz. Op deze 11e september  2022 vinden er de verkiezingen tussen de burgemeesterskandidaten plaats in Sassnitz. Leon Kräusche daagt zijn zittende rivaal uit en nodigde ons uit om op de zondagavond naar het gemeentehuis te komen om het een en ander met eigen ogen waar te nemen. Aantal kiesgerechtigden? 8300 mensen. Opkomst? 3800 kiezers. Winnaar? Leon Kräusche met zo’n 60% procent van de stemmen.

De man die Sassnitz sinds 2010 economisch naar een hogere en betere economische positie wilde brengen heeft het pleit gewonnen. Maar een verkiezing zou in principe een feestje voor de democratie moeten zijn. Niets is minder waar. Als we in het gemeentehuis staan om het een en ander te aanschouwen laat de voorzitster van het kiesbureau ons ongevraagd weten niet met de pers te willen praten. We hadden het mens niet eens om commentaar gevraagd. Het mens in kwestie was voor ons totaal onbelangrijk en deed voor ons verhaal totaal niet ter zake. Voor wie het niet duidelijk voor ogen heeft. Als u denkt dat we hiermee een ego afgeslacht hebben dan kunnen wij u met trots meedelen dat dit ook onze bedoeling was.

Gemeentehuis annex warmbad, zo laat het glas in lood weten dat op het gemeentehuis is aangebracht. Stammende uit de tijd dat niet iedereen nog een warme douche of bad kon nemen. Maar een warm bad kunnen we de ontvangst op en rond het gemeentehuis niet voelen. We voelen ons als journalisten die “van ver van buiten komen” erg ongewenst. Nou in dat geval blijven we toch nog even. Aan de overkant van de straat recht tegenover het gemeentehuis parkeert zich een witte Mercedes uit de A-klasse. De schemering en de donkere bomen verhinderen ons om vanuit onze positie exact waar te nemen wie de inzittenden zijn van het voertuig dat zich opvallend onopvallend verdekt op heeft gesteld. Het vehikel arriveerde ongeveer zo’n 20 minuten na onze aankomst in het stadhuis. Er is blijkbaar mogelijk interesse in onze aanwezigheid van overheidswege. Niet zo gek als je bedenkt dat de verliezende burgemeester de VS niet meer in mag vanwege de medewerking die de man heeft gegeven aan de aanleg van de Nord Stream. Een project waaraan Sassnitz en haar havenbedrijf volop en in volle overtuiging van het goede te doen aan heeft meegewerkt en toen de Amerikaanse toorn over zich heen kreeg.

In de verte komt er een groepje mensen met een blauwe plastic doos die naar het schijnt de laatste binnen te brengen stemmen zou bevatten. Het groepje volwassenen die medewerking geven aan de werking van de democratie schijnen de democratie niet helemaal te begrijpen. Ze wilden niet op beeld, en wij moesten maar opdonderen en werden vervolgens gehinderd in het maken van beeld. Moet je net bij ons doen. Foutje. We deelden de betrokken stemmendragers glashard mee dat ze niks te willen hebben als zij. zich in de openbare ruimte en in een publieke rol en voor de democratie een zekere functie te vervullen hebben. Het was louter Duits gevloek en getier dat er op ons repliek volgde. Maar het is zo heerlijk om met harde Hoogduitse klanken die niet voor meerdere uitleg vatbaar zijn,  types die zichzelf boven de wet verheven voelen, gezellig maar beleefd neer te sabelen. Ja wij spreken goed Duits dus Kein Thema. De sfeer wordt wat grimmiger. de “Hausmeister” komt de voordeur van het gemeentehuis sluiten. Waarom sluit u de deuren? Weet ik niet was zijn antwoord. Wat is hier allemaal gaande? Weet ik niet was zijn antwoord. Wat doet u hier en was is uw taak? “Weet ik niet ” was zijn antwoord. U weet niet veel hé? “Weet ik niet” was zijn antwoord. Hoe heet u? waarop een van ons reeds invullend repliceerde daar er toch geen zinnig antwoord van de man te verwachten was waarvan het door ons gegeven en invullend antwoord “ahh dat is Herr weiss ich nicht”.  We laten het bij deze lamentabele en hilarische voorstelling en pakken lachend onze auto om wat te gaan eten in een stadje waar zowat alles gesloten is.

Duitse oorlogsgraven en “Ausländer Raus”

Rare lui hier. Maar toch op een of andere manier verliezen we toch ons hart aan dit plaatsje ondanks alle grote en schier onoverkoombare tegenstellingen. Deze lokale samenleving is verscheurd, verziekt maar nog net niet terminaal ondanks dat er in de afgelopen jaar volgens de statistieken zo’n 1400 inwoners de wijk naar elders hebben genomen.

Doodzonde. Want het havenstadje heeft al het potentieel om uit te groeien tot een place to be in vergelijking met het ietwat arrogante, mondaine maar toch gezellige en nabij gelegen Travemünde dat tot West-Duitsland heeft behoord. We komen uit bij een snackbar annex fastfood restaurant waar we allerhartelijkst ontvangen worden door de uitbaters en personeel van Iraaks-Koerdische afkomst. Uit Kirkuk komt Achmed. Tja daar draait het allemaal om de olie die daar in Iraaks-Koerdische bodem zit. Hier draait het om aardgas door pijpleidingen en windmolenparken op zee. Wat de plaatsten met elkaar gemeen hebben? De geopolitieke aandacht omwille van het energiepotentieel. Tja, per saldo konden we nu niet zeggen dat deze avond werd gesierd door hartelijke en gastvrije ontvangsten. Hoe anders is het in dit Orientaals restaurantje. Schnitzeltje, colaatje, koffietje. allemaal geen probleem en het wordt met een oprechte lach geserveerd. Tja, als wij als Europeanen hier al door wat mensen die binnen de overheid zeer onvriendelijk ontvangen worden, hoe zou het dan met de mensen zijn die uit het Midden-Oosten komen. Achmed, die een flesje bier niet uit de weg gaat stelt dat het jaren geleden allemaal veel cq. nog onvriendelijker was, maar dat de klanten die bij hem in de zaak komen over het algemeen goed geluimde mensen zijn. Wie zijn wij om aan zijn woorden te twijfelen?

Daags erna toch maar eens duiken in de donkere geschiedenis van dit stadje. Je ontkomt er niet aan als je een eerlijk en compleet verhaal wilt vertellen. We volgen een bordje dat ons moet leiden naar de Duitse oorlogsgraven. Langs een oude landweg, achter een school zetten we onze auto neer en gaan te voet verder een donker bos in. Na ongeveer zo’n kilometer gelopen te hebben komen we aan onze rechterhand inderdaad een begraafplaats tegen van Duitse soldaten die in nazi-krijgsdienst dienden. Soms met drie in een graf, sommigen met naam en sommigen als “onbekende Duitse soldaat”

Tja, dan vragen we ons toch af hoe het komt dat er geen naam te plakken was op de stoffelijke resten. Uiteengereten? Onherkenbaar verbrand? Post-explosief gehakt?

De graven worden keurig onderhouden door de Duitse Volksbond voor oorlogsgraven. Een organisatie die onpartijdig en in alle sereniteit instaat voor waardige graven en opgravingen voor een ieder ongeacht welke nationaliteit, destijds vijandelijk of niet op Duitse bodem het letterlijke en militaire leven verloor. Haat kan niet eeuwig blijven duren.

Naast de oorlogsgraven een gedenkzuil, gemarkeerd door een van de vele bordjes door geheel Sassnitz heen.  De gedenkzuil markeert een massagraf ten gevolge van een gebeurtenis dat zich afspeelde in de late avond van de 6e maart 1945. De haven en de kade van Sassnitz waren volzet met Duitse marineschepen, boten en wagons vol met oorlogsvluchtelingen die in westelijke richting probeerde te reizen om de Russische hegemonie voor te zijn. Het luchtalarm gaat voor de zoveelste keer af en velen zoeken dekking dan wel de schuilplaatsen op in de kalkstenen groeves van Sassnitz. Het gebeurde herhaaldelijk, echter Sassnitz bleef gespaard maar niet op de avond van de 6e maart. De bevolking van Sassnitz wist dat ze aan de beurt waren. Britse jachtvliegtuigen hadden inmiddels lichtspoormunitie afgeworpen om de doelen voor de bommenwerpers te laten oplichten. Wat volgde was een hellevuur van explosies en brand. De lokale autoriteiten van de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) gaven de lichamen van de slachtoffers niet vrij maar lieten de lijken in massagraven dumpen.

Na de oorlog werd getracht om de lichamen alsnog een waardige begraafplaats te geven. De gedenkzuil die het massagraf aanduidt ligt naar Joodse traditie vol met steentjes op de top van de zuil die ook een gegraveerde naam van een zeker slachtoffer genaamd Agnes Bernstein bevat. Feitelijk een typisch mooie Joodse achternaam.

Van de begraafplaats teruglopend naar de auto valt op dat het bord dat de richting naar de oorlogsgraven aangeeft aan de achterzijde voorzien is van stickers die zeer waarschijnlijk door neo-nazi’s zijn aangebracht met onder. Een sticker met “Ausländer Raus”.

Maar we zien ook een sticker met een skinhead als een “slachtoffer” aan een kruis gehangen met de Groot-Dietse vlag en  het bijschrift “Standarte Rostock”. Uit sommige mensen is haat nooit te verbannen. De stickers ontsieren de sereniteit van de natuurbegraafplaats waarin de de gelijkheid na de dood benadrukt wordt. Slachtoffers in de nabijheid van daders, samen landgenoten en het leven ontnomen door ten gronde een waanzinnige ideologie van haat en moord en het antwoord daarop.

Is het Duitsland van vandaag reeds in het reine met zichzelf? Is er naast een schuldgevoel ook iets als zelfhaat bij een generatie die niets te verwijten valt? Hoe kunnen we de Duitsers in vriendschap de hand reiken en helpen? Maar hoe kunnen we gekken met gevaarlijke denkbeelden de voet dwars zetten?

Dat laatste gebeurde afgelopen 7 december nog maar eens toen de Duitse, Oostenrijkse en Italiaanse politie bij een grote gecoördineerde actie 25 “Reichsbürger” en een Rus arresteerden die op een of andere manier voornemens hadden om een “staatsgreep” te plegen in Duitsland.

De laatste tientallen meters terug naar de auto zien we oude vervallen muren en met uitstekende betonijzer. We zien ijzeren hekwerken die zijn vernietigd door omgevallen bomen.

Symbolisch voor de puinhopen in menig politiek bewust zijn van mensen met verloren geesten in disfunctionerende bovenkamers aan alle zijdes van het politieke firmament.

De avond en de nacht valt. De maan schijnt met glans en warm licht over de haven van Sassnitz en de inmiddels rap koeler wordende zee. De scheuren in het denken. De scheuren in een samenleving. Kan een havenkraan die schier eeuwige last wegtakelen?

Kan de voetgangersbrug een blijvend symbool worden opdat mensen met verwrongen of tegengestelde opvattingen elkaar in het midden van die brug hier in Sassnitz treffen en hun ego’s in redelijkheid overeenkomstig de realiteit kunnen overbruggen?

Vertrek

De volgende dag zullen wij de terminal van de haven van Sassnitz Mukran betreden, waar sinds 1998 de veerboten vertrekken na ongeveer 100 jaar te zijn vertrokken vanuit de stadshaven.

Na de check-in te zijn gepasseerd is het betrekkelijk rustig op de ferry terminal die u dan wel naar Zweden of naar Denemarken leidt. Achter ons liggen nog steeds de reserve-buizen voor de inmiddels opgeblazen Nord Stream gaspijpleidingen.

Op de rechteroever van de kade liggen kleine hoeveelheden steenkool. Op de linkerzijde van de kade handelen dokwerkers het bulkschip Sakizkaya Diamond af dat onder Panamese vlag vaart maar eigendom is van de Taiwanese rederij Wisdom Lines. Een volgend geopolitiek spel blijkt de haven van Sassnitz ingevaren terwijl de Taiwanese aartsvijand China in Hamburg een deel van de containeroverslag proberen in handen te krijgen en niets moet weten van het floreren van de economie van wat de Chinezen beschouwen als een afvallig deel van China.

Geen zorgen, geen gebrek aan geopolitieke wrijvingen voor de toekomst in Sassnitz. Op 24 september bereikte de drijvende LNG-terminal Sassnitz die ervoor moet zorgen dat het weg gevallen Russisch gas van de “Nord Stream(t Niet meer) moet vervangen. Wij zijn inmiddels in de buik van de ferry gereden. Niet per treinwagon maar met de auto.

Sassnitz en haar havens blijven wandelen en wankelen op de richels van de geopolitiek, laverend volgens de politieke dynamiek of noem het waanzin van de dag. De vissers blijven hun verse vangsten aan wal brengen. De sporen van de in onbruik geraakte sporen zijn voorlopig nog niet uitgewist.

Bekladde maar betrekkelijk jonge treinstellen van de Oostenrijkse spoorwegen ÖBB staan klaar om aan boord genomen te worden van een ferry met spoorrails die maar niet meer wilde komen.

Bij het verlaten van de haven, koers zettende per ferry naar Zweden zien we het stadje vanaf zee liggen en zien we de krijtrotsen groots en machtig. Havens, je verlaat ze, overgeleverd aan de zee die geeft en neemt om in een andere veilige haven aan te komen…..als het goed is. Politiek wordt er aanhoudend schipbreuk geleden.

De lijken komen dan niet uit de kast maar spoelen aangevreten aan op het strand. Dag Sassnitz…… ondanks dit alles ben je diep in ons het gaan zitten, misschien juist wel daarom. Eens komen we elkaar zeker weer tegen en hopelijk in wat stabielere tijden maar soms vrezen we met grote vrezen.