Schoon water en schone lucht: Vervuilt Europa in een vloek en een laatste zucht?

door Jan Schils

“Brussel” gaat lucht- en  waterverontreiniging harder aanpakken

“De Europese Unie voert (met de Europese Commissie als “medeschuldige”) al tientallen jaren lang een te tolerant, te laks en blunderend beleid tegen verontreinigende stoffen in de lucht en in het oppervlakte- en grondwater” naar de mening van milieuorganisaties.

Alleen al de luchtverontreiniging kost jaarlijks aan bijna 300.000 inwoners van de EU het leven volgens het in Kopenhagen gevestigde European Environment Agency op basis van berekeningen over 2019. Onder meer fijnstof wordt geduid als boosdoener. Maar er is een stille en onbeantwoorde vraag. Is alle vervuiling met inbegrip van het fijnstof wel afkomstig uit de vermeend vervuilende industrie? Ook de grote hoeveelheden “Sahara-zand” dat met de wind vanuit Noord-Afrika, Europa in waait slaat letterlijk op de adem van menig Europeaan. Je kunt onmogelijk sancties gaan opleggen aan – of emissienormen gaan stellen voor de woestijn.

De Europese Commissie heeft zopas een hardere aanpak tegen de “stille doder” genaamd vervuiling aangekondigd. Het gaat om een nieuwe en strengere Europese wetgeving om te voorkomen dat verontreinigende stoffen de kwaliteit van lucht en water tot in lengte van jaren blijven verpesten. Maar om welke maatregelen het precies gaat en wat voor prijskaartje eraan hangt voor bijvoorbeeld de boeren en de agro-industrie is niet bekend. Over het fijnstof dat via de Sahara Europa wordt ingeblazen wordt helemaal gezwegen.

Zijn alle voorgenomen nieuwe maatregelen die de Europese Commissie wenst dan allemaal wel zo proportioneel en eerlijk? Die vraag verdient echt een antwoord. Maar de Europese Commissie kan wel van alles zeggen en willen, zij heeft niet het laatste woord. Dat is aan de Europese Raad en het Europees Parlement.

De voorgestelde nieuwe en strengere regels zullen voor de landbouw in Nederland, maar ook elders in Europa hard aankomen. Bovendien komen de maatregelen bovenop die verschillende lidstaten van plan zijn te nemen of dat al hebben gedaan in verband met de stikstofcrisis. Volgens bronnen bij de Europese Commissie in Brussel zou de landbouwoppervlakte in de EU met minstens 30 procent worden ingekrompen en het aantal boeren met 30  tot 40 procent. De overkoepelende Europese boerenorganisatie (COPA) is niet van plan om de landbouw “kapot” te laten maken, zegt een woordvoerder. Hij vreest dat de Europese Commissie “geen vinger zal uitsteken om de boeren tegemoet te komen”.

De Europese Commissie ontkent dat zij de landbouw kapot wil laten maken. De Europese Commissie noemt schonere lucht en water essentieel voor de gezondheid van mensen en ecosystemen. (We zouden de landbouwdieren aan dit lijstje moeten toevoegen). Volgens diezelfde Europese Commissie heeft Europa te lang gewacht met maatregelen tegen de lucht- en waterverontreiniging: De situatie lijkt dringend. Het komt nu aan op een strenge en doorgedreven aanpak waarbij heilige huisjes (zoals de landbouw) eraan zullen moeten geloven ten gunste van een “effectieve” aanscherping van de milieupolitiek en van de klimaatmaatregelen vindt de Europese Commissie. ij noemt grote delen van Duitsland, Nederland en Vlaanderen daarbij als “voor de hand liggende” doelen.

“De nieuwe regels zullen het aantal sterfgevallen als gevolg van de belangrijkste verontreinigende stof PM_2,5 met meer dan 75 procent doen dalen” stelt de Europese Commissie. “Wat lucht en water betreft, bieden alle nieuwe regels opgeteld, een duidelijk rendement op de investeringen, dankzij de baten op het vlak van gezondheid, energiebesparing, voedselproductie, industrie en biodiversiteit aldus de Europese Commissie.

Omdat 92 procent van de toxische microverontreinigingen in het afvalwater in de EU afkomstig is van geneesmiddelen en cosmetica, zal een nieuwe regeling voor een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid  worden voorgesteld. De sector afvalwater beschikt over een aanzienlijk onbenut potentieel voor de productie van zogenaamde hernieuwbare energie, bijvoorbeeld uit biogas (de facto gewoon vers geproduceerd aardgas met als hoofdbestanddeel methaan)  De EU-landen zullen verplicht zijn industriële verontreiniging bij de bron op te sporen om de mogelijkheden voor het hergebruik van slib en behandeld afvalwater te vergroten en zo verlies van hulpbronnen te voorkomen. Dankzij de regels voor het terugwinning van fosfor uit slib zal het gebruik van slib voor de productie van meststoffen worden bevorderd, wat de voedselproductie ten goede zal komen. De nieuwe aanpak zal naar schatting 3,8 procent meerkosten met zich meebrengen (tot 3,8 miljard euro per jaar in 2040) en baten van meer dan 6,6 miljard euro per jaar opleveren, met een positieve verhouding tussen kosten en baten in elke lidstaat.

Wat de waterverontreiniging aangaat stelt de Commissie op basis van wetenschappelijke gegevens voor om de lijsten met verontreinigende stoffen die in oppervlakte- en grondwater strenger moeten worden gecontroleerd, bij te werken. Zo zullen er 25 stoffen met bewezen problematische effecten op de natuur en de menselijke gezondheid aan de lijsten worden toegevoegd. Het betreft onder andere: PFAS, een grote groep onverwoestbare “forever chemicals” die onder meer worden gebruikt in kookgerei, kleding, meubels, blusschuim en producten voor lichaamsverzorging, een reeks pesticiden en afbraakproducten van pesticiden, zoals glyfosaat, Bisfenol A, een weekmaker en een component van kunststofverpakkingen, een aantal geneesmiddelen die als pijnstiller en ontstekingsremmer worden gebruikt en antibiotica. De nieuwe regels erkennen de cumulatieve of gecombineerde effecten van mengsels. De aandacht gaat dus niet alleen meer uit naar individuele stoffen. Daarnaast zullen de normen voor 16 verontreinigende stoffen (onder meer zware metalen en industriële chemische stoffen) die al onder de regels vallen, worden bijgewerkt (meestal aangescherpt) en zullen vier verontreinigende stoffen die niet langer een bedreiging voor de hele EU vormen, van de lijst worden verwijderd.

De voorstellen van de Commissie gaan dus naar EU-lidstaten en het Europees Parlement, die een compromis zullen moeten vinden. Er klonk al protest vanuit Oost- en Zuid-Europa….