Toen het Europees Hof oordeelde dat een verbod op ritueel slachten zonder verdoving in orde was, is de beschaving er een stuk op vooruit gegaan

door Peter-Vincent Schuld

Het Europees Hof van Justitie oordeelde afgelopen week in een arrest (in deze een prejudiciële beslissing op verzoek van het Belgisch Grondwettelijk Hof) , ondanks een andersluidend advies van de advocaat-generaal bij het Hof, dat de Vlaamse overheid rechtmatig handelde toen zij een verbod instelde op  ritueel slachten van dieren zonder voorafgaandelijke bedwelming. Er is duidelijkheid gekomen voor alle betrokkenen. Het geeft Europese lidstaten meer mogelijkheden om dierenkwelling door het ritueel slachten in te perken.

Uiteindelijk zou een totaal verbod op ritueel slachten een ultieme overwinning voor de beschaving zijn. Maar dit is stap 1. Een religie belijden kan geen enkele wrede handeling tegen levende wezens met gevoel rechtvaardigen. Een grote overwinning voor de voorvechters van dierenwelzijn en dierenrechten, waaronder de Vlaamse bevoegde minister Ben Weyts en de Belgische dierenrechtenorganisatie Gaia, aangevoerd door voorzitter Michel Vandenbosch. Deze laatste zet zich onophoudelijk en onverzettelijk al decennia in voor de verbetering van dierenwelzijn.

De vraag die het Belgische Grondwettelijk Hof stelde behelsde op dit moment niet of het ritueel slachten van dieren geoorloofd is, maar de omstandigheden waaronder en hoeverre het door het Vlaams Gewest uitgevaardigde decreet rechtmatig is. Dit decreet vindt grondslag in art. 13 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, uitgewerkt in de Europese verordening 10099/2009.

Europa heeft gemeend “wezens met gevoel”, een “juridisch statuut” te geven ter bescherming van hun welzijn. Dat betekent in de praktijk niet dat iedereen dieren fatsoenlijk gaat behandelen, maar er is een juridisch begin gemaakt. Het denken over de moraliteit “Dieren en ethiek” is al langer voorwerp van voortschrijdende inzichten.

Dat voortschrijdend inzicht begint al met een heel ogenschijnlijk contrair en ietwat morbide onderwerp, namelijk het verwerken van dierlijke kadavers en slachtafval. Het is niet toegestaan om afval van dierlijke herkomst (een terminologie die wordt gehanteerd vanuit de tijd een dier nog louter werd beschouwd als een roerende zaak) te verwerken in veevoeders waardoor er een situatie ontstaat dat bijvoorbeeld landbouwdieren middels voering “kannibalisme” zouden plegen. Uit oogpunt van ethiek maar eveneens uit oogpunt van veterinaire gezondheid is aan deze praktijk een einde gesteld. Thans worden kadavers en slachtafval voor het merendeel verwerkt tot energiedragende korrels in te zetten als biomassa in elektriciteitscentrales en vetten kunnen aangewend worden voor de productie van biobrandstoffen.

De uitspraak van het Hof moest twee belangen tegen elkaar afwegen. Enerzijds het respecteren van art. 10 lid 1 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, waarin vrijheid van godsdienst en uit uitvoeren van de daarbij behorende riten wordt gewaarborgd versus het belang van het dierenwelzijn dat ook wettelijk is vastgelegd. Het Hof oordeelde dat de twee belangen weliswaar tegenstrijdig kunnen zijn maar, zo oordeelt het Hof, dat er blijvend een manier gevonden moet worden die de twee belangen met elkaar doen verzoenen. De zaak tegen het decreet is aangespannen door joodse en islamitische organisaties. Beide godsdiensten kennen de rituele slacht waarbij dieren onverdoofd worden gedood.

Alhoewel media en de joodse behoudende religieuze gemeenschap de nadruk legden op joodse organisaties is het belang van de islamitische organisaties getalsmatig qua praktiserende gelovigen veel groter.

Waarom zijn er verschillen en wat zijn dan de verschillen? De joodse religie is niet hetzelfde als de Joodse bevolking c.q. het Joodse Volk. U leest het goed, joods met een kleine “j” versus Joods met een hoofdletter “J”.  Iemand kan etnisch Joods zijn maar de facto niet de joodse religie belijden. Door de wreedheden in Tweede Wereldoorlog is de Joodse bevolking op een misdadige wijze gedecimeerd met uitroeiing als oogmerk. Maar niet iedere vervolgde en vermoorde Joodse medeburger praktiserende de religie overeenkomstig de religieuze spijswetten. Bovendien is het een heel proces alvorens je in de joodse religieuze gemeenschap opgenomen kunt worden.

In de islam is er geen sprake van “één volk”. De islam is een religie die zich heeft verspreid onder talloze volkeren die door de eeuwen heen en dus voorafgaandelijk eerder andere religies aanhingen. De islam kent wel een eenvoudige manier van toetreden en is getalsmatig vele malen groter dan de het aantal Joodse mensen die de joodse religie belijdt.

De bemerkingen  van een voormalige en destijds in functie zijnde Israëlische minister, maar ook vertegenwoordigers van de joodse religieuze gemeenschappen  dat een verbod op ritueel slachten in Europa een daad van antisemitisme zou zijn, dan wel een gelijkwaardige kwalificatie, raakt inhoudelijk en feitelijk kant noch wal. Deze opvatting werd ook niet breed gedragen in de Europese Joodse gemeenschap maar veroorzaakte wel veel buitenproportionele aandacht. waarbij het niet meer ging over feiten.

Dit soort van discussies vereisen de inzichten van een ethicus en filosoof.  Mensen van het kaliber van de helaas overleden professor Etienne Vermeersch die verbonden was aan de Universiteit van Gent. Vermeersch stelde bij leven dat het ethisch verantwoord handelen een absolute vereiste was vanuit moreel opzicht. Hij deelde de opvatting dat onverdoofd ritueel slachten kwelling en marteling van de dieren met zich meebrengt. Het spreekt voor zich dat iemand als professor Vermeersch, als ethicus en filosoof  zich ook in woord en daad verzette tegen daadwerkelijk antisemitisme en zulks verafschuwde.

Voor de toekomst zullen de ogen van het openbaar bestuur niet dienen blind te staren op de joodse religieuze gemeenschap, maar wel op de islamitische gemeenschap. Zoals gezegd, getalsmatig vormen zij door immigratie een veel groter aandeel van de totale bevolking die in de Europese Unie woont en alhier hun religie belijden. Binnen deze gemeenschap zijn er wel meer ethische kwesties die een maatschappelijk debat verdienen zoals de positie van de vrouw, het accepteren van de LHBT-gemeenschap en de algemene omgang met, en het respect voor mens en dier.

In diverse culturen werden ooit omwille van religieuze redenen mensenoffers gebracht. Voortschrijdend ethisch inzicht leidde ertoe dat deze wreedheden tot een einde zijn gekomen, al is het niet uit te sluiten dat inheemse en niet gekende stammen wellicht dit gebruik nog kennen.
Het is heel wel aan te nemen dat voortschrijdend ethisch inzicht op zijn minst in de joodse religieuze gemeenschap en onder de Joodse bevolking, die wel degelijk  ook voorvechters van dierenwelzijn kent op termijn een kentering valt te verwachten. Immers rites, met inbegrip van ritueel slachten vormen dogma’s die niet eeuwig stand houden.

Vanaf het moment dat de verlichting tot in de islamitische gemeenschappen doordringt en er meer secularisatie gaat ontstaan (laten we het hopen) is op termijn wellicht ook hier een andere visie op het dierenwelzijn te verwachten, al zal dat niet voor de eerstkomende decennia zijn.
De gewelddadigheden en terroristische misdrijven zorgen minimaal in Frankrijk ervoor dat er een discussie is ontstaan in hoeverre de vrijheid van religie op punten niet haaks staat op de open en vrije samenleving. De corona-crisis en het collectief belijden van een godsdienst middels erediensten bleken ook met elkaar in aanvaring te komen.

In de maatschappelijk debatten van vandaag  worden er serieuze vragen gesteld over praktische begrenzingen aan de vrijheid van godsdienst als deze in strijd komt met andere kernwaarden. De evolutie van opvattingen in onze Europese samenleving zullen steeds vaker in aanvaring komen met religieuze aspecten, die niet rationeel te plaatsen zijn in de maatschappelijke ordening van alledag.

Nu dierenwelzijn door het merendeel van de bevolking wordt onderkend en als belangrijk wordt ervaren ligt de weg een heel klein beetje open om te gaan denken om wettelijke kaders aan te passen, zelfs als het de grondwettelijke kaders of de kaders van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens betreffen. Immers het betreft hier een voortschrijdend ethisch inzicht. Het menselijk denken is aan evolutie onderhevig.

Ten slotte het arrest van het Europees Hof van Justitie in Luxemburg komt niet uit de lucht vallen. De raadsheren van de Grote Kamer van het Hof leggen hun oren ook te luisteren. De thans heersende opvatting bij het veterinair comité van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (European Food Safety Authority-EFSA-)  zetelend in het Italiaanse Parma had eerder ook al te kennen gegeven geen voorstander te zijn van onverdoofde rituele slachtingen. Dit alles eveneens na voortschrijdend inzicht en een evolutie in het denken over levende wezens, anders dan mensen.

Een religieus dogma van vandaag kan haaks staan op het ethisch inzicht van morgen. Een wet van vandaag garandeert niet dat er binnen een onbepaalde tijd een wet komt die de voorgaande wet doet vervangen. Rechtszekerheid was altijd een onbestaand begrip geweest voor een dier. De realiteit van vandaag heeft ons geleerd, dat de rechtszekerheid voor een mens eveneens zo relatief is als de situatie waarin we terechtkomen.

Leve het dier!