Veto: De Hongaren en de Polen, het EU-herstelfonds kan hen worden gestolen, toen kwamen de Slovenen die liepen ook weg met lange benen

door Koos van Houdt

Voor de Nederlandse vrienden, weet u nog of u op 1 juni 2005 heeft gestemd tijdens het Nederlandse referendum over het Europese grondwettelijke verdrag? Drie dagen daarvoor stemde Frankrijk. Beide landen stemden die nieuwe verdragstekst naar de prullenmand. Stemde u ‘nee’, dan kunt u begrip opbrengen voor Hongarije en Polen. U deed mee met het uitspreken van een veto over een belangrijk voorstel van de Europese Unie.

Iedere lidstaat van de Europese Unie kan zo’n veto inzetten. Zo heeft Luxemburg, toen nog de kleinste lidstaat van allemaal, heel lang Europese wetgeving tegen gehouden over het belasten van spaargeld van grotere spaarders.

Daar was een duidelijke reden voor: de banken in Luxemburg hebben heel lang het zogenaamde ‘bankgeheim’ gehandhaafd. Dat bracht de banken in die stad heel wat klanten.

Spaarders die hun spaarpotje zo aan het oog van de fiscus thuis wilden onttrekken, konden dat heel lang veilig doen. Juist in Luxemburg. Heel veel welvaart in die stad is eraan te danken. Maar het was heel “oneerlijk” ten opzichte van alle andere lidstaten. Zij liepen als gevolg van dit welbegrepen eigenbelang in het landje van toen nog premier Jean-Claude Juncker heel wat belastingcenten mis. U en ik moesten er thuis meer belasting door betalen. Want de staatskas moet ook gevuld, ten slotte. Het was bovendien ongepast in een Unie die leeft van gelijke rechten en plichten op de Europese interne markt.

Nu zijn Hongarije en Polen in het nieuws. Op het hoogste ambtelijke niveau hebben de regeringen van die landen maandag in Brussel laten weten dat ze niet instemmen met alle plannen voor de komende zeven jaar (meerjarenbegroting ter waarde van bijna 1100 miljard euro) en voor herstel van de door de coronapandemie aangetaste economie (Herstelfonds van 750 miljard euro). De reden: zij vrezen voor de bijbehorende afspraak om in de beklaagdenbank terecht te komen. Dat gebeurt wanneer zij eigenzinnig blijven omgaan met de regels van democratie en rechtsstaat. De Europese Unie kan uiteindelijk niet voortbestaan, wanneer de anderen dan niet ingrijpen. Tijdens de virtuele Europese Raad die donderdag 19 november aanving gingen de Slovenen ook dwarsliggen. De Slowaken zijn evenmin enthousiast.

Ondertussen hebben ze de achterdeur nog open laten staan. Een veto geldt in dit geval alleen echt als veto, wanneer de regeringsleiders dat officieel in de Europese Raad tegen de collega’s hebben gezegd. Zover is het nog niet. En of het zover komt is ook nog maar de vraag. Meer voor de hand ligt dat de heren Morawiecki, de Poolse premier en stroman van sterke man Jaroslaw Kaczynski, en zijn Hongaarse collega Victor Orban grote stennis maken tot op de Europese Raad van 10 en 11 december 2020.

Niemand weet nu nog of ze deze strijd zo lang en zo intensief zullen volhouden. Niemand weet ook nog of ze uiteindelijk zullen zwichten. De andere lidstaten willen een toets inzake de rechtstaat inbouwen in de financiële plannen voor de komende jaren. Nederland vecht daar zelfs heel hard voor. Premier Rutte zei dinsdag in de Tweede Kamer dat de Duitsers daar als voorzitter wel wat harder aan hadden mogen werken. Maar uiteindelijk laat die toets ook voor deze landen nog wel wat ruimte om het democratische leven te beteren.

Hoe belangrijk die spelregels zijn blijkt overigens op dit moment aan de andere kant van de Atlantische Oceaan en aan de andere kant van de Noordzee. De Verenigde Staten zijn het voorbeeld hoe belangrijk de regels zijn rond de wisseling van een president. En in het Verenigd Koninkrijk zorgt de afronding van de uittreding uit het de Europese Unie (brexit) voor grote problemen rondom het democratisch bestuur van het land.

Nederland is een land dat het veto veel gebruikt. Dat valt niet zo op. Want op het departement van buitenlandse zaken in Den Haag weet men precies hoe je dat moet doen zonder er zelf al te veel schade van te ondervinden. Nederland heeft bijvoorbeeld een veto gelegd op de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot het Verdrag van Schengen inzake de open grenzen tussen de lidstaten. Teveel corruptie en teveel criminelen die hun handeltjes graag tot over de hele Europese Unie uitbreiden. Ook gebruikt ons land het veto om de toetreding van landen op de Balkan tot de Europese Unie zoveel mogelijk te vertragen.

In diplomatiek Den Haag weet men dan ook precies tot hoever men daarbij kan gaan. Nederland is het land dat als voorzitter van de Europese Unie in het voorjaar van 1997 het Verdrag van Amsterdam moest voorbereiden. Daarbij ging het in hoofdzaak om twee onderwerpen. De ene ging over ‘Schengen’. Dat verdrag is onderdeel geworden van het Verdrag van Amsterdam. En in dat verdrag is ook geprobeerd zoveel mogelijk te regelen wat de verschillende taken zijn van de verschillende instellingen van de Europese Unie. Hoeveel invloed houden de lidstaten? Kunnen zij besluiten tegenhouden? En wat doet het Europees Parlement en de Europese Commissie.

Ik ben even de theorieboekjes ingedoken. Daarin zeggen verschillende mensen die ervoor hebben doorgeleerd, dat je de theorie achter het veto heel goed kunt bestuderen door de gang van zaken te bekijken, zoals die rond het schrijven van het Verdrag van Amsterdam hebben plaats gevonden. Ik bespaar u alle details. Maar één ding is heel belangrijk. Zelfs de kleinste lidstaat is even machtig als het grote Duitsland, wanneer het gebruik kan maken van het recht van veto. Maar dat geldt alleen als er geen mogelijkheid is om uit de Europese Unie te stappen of om lidstaten buitenspel te zetten.

Dat kan tegenwoordig wel. Dat staat in het Verdrag van Lissabon, dat sinds 2009 de gang van zaken in de Europese Unie beheerst. In het Verdrag staat een mogelijkheid om met minder dan alle lidstaten besluiten te nemen, wanneer sommige lidstaten niet mee willen doen. Er is een duistere naam voor, die de lading niet dekt: ‘versterkte samenwerking’. Vergeet de term. Maar dat u en ik met de euro betalen is mogelijk vanwege deze procedure. Want niet alle lidstaten doen (al) mee met de euro. En aan het nieuwe bureau voor een Europees Openbaar Ministerie inzake financiële misdrijven doen ook niet alle lidstaten mee.

Natuurlijk wil de Europese Unie voor zo iets groots als de besteding van bijna 2000 miljard euro graag de instemming van alle lidstaten. Maar als Polen en Hongarije hun veto echt zouden uitspreken, dan weten de juristen in dienst van de Europese Unie daar voor de anderen uiteindelijk een mouw aan te passen. Maar Hongarije en Polen zien dan veel miljarden, die nodig zijn voor allerlei goede plannen in die landen, aan hun neus voorbij gaan. Als de zittende regeringen in die landen volhouden, snijden ze zich dus zelf flink in de vingers. Daarna zullen de kiezers oordelen of deze partijen aan het bewind mogen blijven. Hun politieke toekomst ziet er daardoor somber uit. En dat is misschien maar goed ook.