Vlaanderen moderniseert haar infrastructuur voor de Europese binnenvaart: Albertkanaal en andere knelpunten aangepakt

door Jan Schils

De Vlaamse Waterweg NV, die de binnenlandse vaarwegen in Vlaanderen beheert, investeert sedert enkele jaren fors in de modernisering van het ruim 80 jaar bestaande Albertkanaal tussen de haven van Antwerpen, het voormalige Limburgse en inmiddels geherstructureerde steenkolenmijnengebied en de Luikse industriële regio om de capaciteit van deze belangrijkste Belgische waterverbinding verder te vergroten.

De operatie bij uitstek daarbij is de verhoging van alle huidige bruggen over het kanaal naar 9,10 meter, zodat ook de steeds grotere en zwaarder beladen binnenschepen met vier lagen containers veilig en vlot onder alle bruggen kunnen doorvaren. Ook door Nederlandse binnenschippers wordt het Albertkanaal, dat op 30 juli 1939 officieel werd geopend door koning Leopold III en koningin Elisabeth, sinds tientallen jaren druk bevaren.

Begin juli nog werd de nieuwe brug in Herentals op haar plaats geschoven en werden de brug in Lummen en de oude Theunisbrug in Antwerpen afgebroken. Het kanaal is ter hoogte van deze brug amper 48 meter breed en op zijn smalst. Daarom wordt het kanaal daar tot 90 meter verbreed. Intussen zijn 43 van de 62 bruggen al verhoogd en zijn 13 andere bruggen in uitvoeringsfase. Eind 2022 moet het hele traject klaar zijn en wordt het Albertkanaal meer dan ooit met meer dan 40 miljoen ton vervoerde goederen per jaar de belangrijkste waterweg van niet alleen Vlaanderen maar van heel België. De lengte van het Albertkanaal van de Antwerpse haven tot het Luikse industriegebied bedraagt 129 km.

Zo wordt het voor logistieke spelers en ondernemers nog aantrekkelijker om vrachtwagens in te ruilen voor de binnenvaart, hetgeen nu al vaak gebeurt. Over het kanaal worden dan ook op jaarbasis ruim 400.000 containers vervoerd. Door de teloorgang van de Luikse staalindustrie en de Nederlandse mijnbouw verminderde de transitfunctie van het kanaal aanzienlijk. Maar de stijgende vestiging van bedrijven langs het kanaal, die het grootste deel van de goederentrafiek naar zich hebben toegetrokken, heeft die leemte voor een belangrijk deel kunnen opvullen.

De directeur van de Vlaamse Waterweg NV, Chris Danckaerts, verwacht grote voordelen voor het vervoer over het kanaal en voor de schippers als het huidige bruggenprogramma eenmaal achter de rug is.  Transporteconomen van Vlaamse universiteiten delen zijn mening.

De algemene verwachting luidt dan ook dat het goederenvervoer over het kanaal vanaf 2023 een geweldige boost zal meemaken. Gesproken wordt van “tot een derde meer vervoer in enkele jaren”, waarvan ongetwijfeld door Nederlandse schippers met hun moderne schepen een flink deel van de koek voor hun rekening zal worden genomen. Als voorwaarde om dat te realiseren klinkt bij de transporteconomen het sleutelwoord: “innovatie”.

1100 km waterwegen

De Vlaamse Waterweg nv  beheert circa 1.100 km aan bevaarbare waterwegen in Vlaanderen. “Een uitgebreid waterwegennet dat veel potenties biedt voor binnenvaart en waterbeleving”, zegt Danckaerts. De Vlaamse Waterweg heeft zich volgens tot doel gesteld om voortdurend betrouwbare toekomstgerichte, slimme en innovatieve waterwegen aan klanten en gebruikers aan te bieden. Een sterk product moet nog meer ondernemers overtuigen om te kiezen voor vervoer via binnenvaart, meent de baas van de  waterwegen.

De Vlaamse Waterweg investeert daarom  fors in het onderhoud en de uitbouw van het Vlaamse waterwegennet om binnenvaart zo nog meer kansen te geven. Het Seine-Scheldeproject (de komende waterverbinding tussen de regio Parijs en Antwerpen / Rotterdam) en alsook de verhoging van de bruggen over het Albertkanaal zijn de twee strategische projecten die het meest tot de verbeelding spreken.

Eind augustus 2017 ondertekenden De Vlaamse Waterweg nv en de nv Via T Albert het contract voor het “PPS-project Verhoging bruggen Albertkanaal – cluster 1”. Hiermee sloten beide partijen een publiek-private samenwerkingsovereenkomst voor zowel het ontwerp, de bouw, de financiering alsook het 30-jarige onderhoud van zeven bruggen over het Albertkanaal. Het ging om de bruggen in Eigenbilzen, Zutendaal, Stokrooie, Kwaadmechelen Zwartenhoek, Eindhout, Geel-Stelen en Herentals-Lier. In Zutendaal is eind december 2017 het officiële startschot gegeven voor de herbouw van de zeven bruggen uit deze cluster. Half mei 2019 werd in Eindhout de eerste brug uit deze cluster geopend en eind december 2019 is laatste van deze zeven bruggen (Eigenbilzen) geopend. Eind april 2019 stelde De Vlaamse Waterweg de nv Via T Albert aan om nog eens acht bruggen over het Albertkanaal te herbouwen. Het gaat om de bruggen in Beringen, Paal-Tervant, Meerhout-Vorst, Lummen, OelegemII (Ranst), Herentals (Herenthoutseweg), Kuringen, Hoogmolenbrug (Schoten). In 2022 zullen ook al deze bruggen herbouwd zijn. Het gaat om  stalen boogbruggen met een gewicht van ca. 1000 ton van een generiek type dat ook elders over het Albertkanaal werd gebouwd. Dat resulteert in beperkte ontwerpkosten en een onderhoudsvriendelijk concept. Andere bruggen (o.a. de Theunisbrug aan het sportpaleis in Antwerpen, de spoorbruggen van Herentals en Hasselt-Kuringen, de brug van Wijnegem) worden gebouwd of aangepast via klassieke aanbestedingen. Het streefdoel van De Vlaamse Waterweg is om eind 2022 alle bruggen op hoogte te hebben.

Verbinding Schelde met Seine

Ook het Seine-Scheldeproject is op Belgisch grondgebied  in volle uitvoering. Daarbij gaat de aandacht vooral naar de upgrade van de Ringvaart rond Gent en de opwaardering van de Leie: Het Seine-Schelde initiatief is een Europees binnenvaartproject dat bouwt aan een sterk aaneengesloten waterwegennetwerk dat Schelde- en Seinebekken met elkaar verbindt. Vlaanderen verruimt hiertoe de Ringvaart, de Leie en de aansluitende waterwegen. Om de druk op het dichtgeslibde wegennetwerk te verlichten, ziet Europa het als een belangrijke missie om een verschuiving van transport over de weg naar transport via het water te realiseren. Seine-Schelde is een belangrijke transportroute in de drukst bevolkte regio van Europa en voor Vlaanderen van groot belang voor het logistiek waterwegennetwerk en de Vlaamse zeehavens. Dat kan ook voor de haven van Rotterdam worden gezegd.

Intussen zijn de werken op de Ringvaart bijna voltooid en ook de Leiewerken verlopen voorspoedig : het sluis-en stuwcomplex in Harelbeke werd vorig jaar operationeel en eind augustus zal ook de nieuwe grotere sluis in Sint-Baafs-Vijve klaar zijn voor gebruik. Bruggen in Harelbeke en Wervik werden al herbouwd tot bruggen met een doorvaarhoogte van 7 m (norm voor drie-lagen-containervaart). De volgende jaren staan de herbouw van andere bruggen (Menen, Ooigem-Desselgem, Bissegem) op het programma evenals de aanpassing van de Leie zelf met als tijdshorizon 2027.

Niet alleen de bruggen over het Albertkanaal worden door de Vlaamse Waterweg nv aangepakt, ook elders wordt de modernisering van belangrijke bruggen niet vergeten. Dat is onder andere het geval met de Brielenbrug, een beweegbare hefbrug over het Zeekanaal Brussel-Schelde in Willebroek (Tisselt). De brug werd gebouwd in 1968 en heeft een metalen beweegbaar gedeelte van ruim 38 meter lang en bijna 12 meter breed. De brug vormt een belangrijke verkeersader, Om de Brielenbrug de komende decennia beschikbaar te houden was vernieuwing van de elektromechanische uitrusting noodzakelijk. Een gespecialiseerd aannemer legt op dit moment in opdracht van de Vlaamse Waterweg nv de laatste hand aan de aandrijving, sturing en elektrische installatie van de brug. De werken zijn in april 2020 gestart en de vernieuwde installatie zal als alles volgens plan verloopt op 1 september operationeel zijn.

Temse

Op 18 april jl. startte de Vlaamse Waterweg met dringende herstellingswerken aan de oude Scheldebrug Bornem‐Temse op de N16 tussen Mechelen en Sint‐Niklaas. Er was schade aan de stalen brugdekplaat van het beweegbaar gedeelte.  Aanvankelijk was voorzien dat de werkzaamheden zouden duren tot 18 juni. Na bijkomend onderzoek bleek de stalen brugdekplaat van het beweegbaar brugdeel veel meer scheuren te bevatten dan ingeschat. De aannemer heeft bijgevolg tot eind september 2018 nodig om de schade grondig te herstellen. . 

Keuze voor binnenvaart

Duurzaamheid, flexibiliteit en efficiëntie doen steeds meer bedrijven kiezen voor de binnenvaart. En dat past perfect in het beleid van de Vlaamse regering om de binnenvaart nog prominenter naar voor te schuiven voor goederenvervoer. Op de Leie wordt momenteel 10 miljoen ton vervoerd per jaar, het equivalent van 580.000 vrachtwagens jaarlijks. Na de realisatie van het Seine-Scheldeproject zal dit aantal wellicht verdubbelen. De uitbreiding van de terminal in Wielsbeke en de nieuwe overslagterminal in Roeselare zullen die evolutie alleen maar versterken.

Investeren in de uitbouw van het waterwegennet is één zaak, maar het blijft een grote uitdaging voor Vlaanderen en De Vlaamse Waterweg nv om nog meer ondernemers te overtuigen om de stap naar de waterwegen en de binnenvaart te zetten, zegt Danckaerts. Daarom biedt de Vlaamse Waterweg bedrijven watergebonden bedrijventerreinen en zet zich in om via publiek-private samenwerking kaaimuren te bouwen. Maar ook door zelf te innoveren en innovatie op en langs het water te stimuleren. Zo paste De Vlaamse Waterweg de regelgeving aan waardoor het mogelijk is om toestemming te verlenen voor testen met onbemand varen. Sinds november 2019 wordt bijvoorbeeld op het kanaal Ieper-IJzer en het kanaal Plassendale-Nieuwpoort met vanop afstand bestuurde onbemande duwbakken grondspecie vervoerd.

Nieuwe technologie

Ook de broodnodige innovatie wordt niet vergeten. De Vlaamse Waterweg is er namelijk van overtuigd dat innovaties met betrekking tot automatisering en digitalisering de sector vooruit kunnen helpen. De uitvoering van het Smart Shipping-programma zal slimme regelgeving, scheepvaartmanagement en scheepstechnologie alle kansen bieden in samenwerking met alle partijen. De nieuwe technologie die thans wordt ingezet, zet de binnenvaart nadrukkelijker op de kaart als groen, veilig en competitief alternatief voor het wegtransport.” De Vlaamse Waterweg is  ook verantwoordelijk voor de waterbeheersing van het waterwegennet. Het vermijden van wateroverlast en het omgaan met waterschaarste vertalen gebeurt door investeringen in de uitvoering van het Sigmaplan en de installatie van pompinstallaties op de sluizen van het Albertkanaal. In het stroomgebied van de Schelde worden gecontroleerde overstromingsgebieden met versterking van natuurwaarden en met ruimte voor toeristisch-recreatieve beleving aangelegd tegen de de klimaatverandering. De pompinstallaties zorgen ervoor dat waterschaarste geen gevolgen heeft voor de waterweggebruikers.

Het verzekeren van transport van goederen is een essentiële dienst in het belang van maatschappij en bevolking. Volgens Danckaerts zijn de binnenvaart en de waterwegen dan ook tijdens de coronacrisis volledig operationeel gebleven om de economische activiteiten in Vlaanderen te verzekeren door een vlotte toelevering van goederen via het water. De normale bedieningstijden van de sluizen en bruggen op de Vlaamse waterwegen bleven onverminderd in tact. Pleziervaart bleef tot begin juni niet mogelijk door de strenge sanitaire maatregelen. Bij de infrastructuurprojecten liggen er momenteel geen werven meer stil ingevolge COVID-19. De meeste werven zijn ook grotendeels operationeel gebleven met  geringe vertragingen.