Wat het Russisch Belgorod ons weer leert wat we vergeten zijn

door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

De oorlog in Oekraïne neemt een wending die voor veel mensen, inclusief journalisten en politici, op onderdelen moeilijker wordt om te begrijpen. Hoe kunnen twee broedervolkeren zo met elkaar in conflict geraken? Wat is de politieke ideologie achter ongeregelde milities? Wat zijn mogelijke oorzaken? Welke symboliek speelt er mee? De haat-meme die we hieronder laten zien is toch een aanleiding om nog maar eens goed in ons hart en ons geweten te gaan kijken. Zijn we echt zo onmenselijk geworden?

Vanwaar die diepe en ongekende haat tegen Oekraïne op sociale media? Haat die op sociale media door het verspreiden van onjuiste informatie aangewakkerd wordt.

Er bestaat niet iets als een absoluut eengemaakt Rusland, er is geen absolute politieke homogeniteit in Oekraïne. Dit conflict kent extremistische figuren die op het netvlies van de nieuwsconsument blijven staan. Nieuwsconsumenten die menen te moeten vertrouwen op zogenaamde “alternatieve media”. Nieuwsconsumenten die waarde en geloof hechten aan in elkaar geknutselde filmpjes en vervolgens blind worden voor een heldere en inhoudelijk feitelijke kijk. De enige manier om redelijkheid terug te brengen en de stroom van desinformatie en propaganda te keren is om u mee te nemen naar een stukje “redelijk dan wel relatief” onbekende geschiedenis plus een stukje duiding.

De aanvallen van “ongeregelde Russische milities” op eigen grond in het Russische oblast Belgorod, zowel rond de stad als de oblast Belgorod, houden de gemoederen nogal bezig.

De actie bij Belgorod zijn eerder deze week opgeëist door het Russisch Vrijwiligers Korps (RVK) en het Legioen voor de Vrijheid van Rusland. Wie oplet ziet in de vlag van het Russisch Vrijwilligerskorps via het zwaard in het embleem een vermeend rune teken voorkomen wat in feite een Slavisch paganistisch symbool is. Zie ons eerder verhaal: Russisch Bryansk waar de waanzin nooit stopte en symbolen vraagtekens oproepen – FACTS FOUND. Het Russisch Vrijwilligerskorps schijnt opgericht te zijn door de bekende Russische voetbalhooligan met een neonazistische signatuur Denis Nikitin. De man mag vanwege zijn rechts-extremistische achtergrond de Europese Schengenzone niet betreden.

Het Legioen voor de Vrijheid van Rusland is een club die zoals dat heet autonoom handelt en een autonoom onderdeel zou zijn van de Oekraïense strijdkrachten en bestaat voor een groot deel uit gedeserteerde Russische militairen. Zij zouden vanuit Oekraïne de grens met Rusland zijn overgestoken om middels gewapende “prikacties” op Russisch grondgebied verwarring en onrust te zaaien. Maar het legioen heeft vooral Rusland in haar hemd gezet omdat ze hebben aangetoond dat de Russen de grensbewaking niet onder controle hebben en dat de Russen evenmin in staat zijn eigen vitale veiligheidsinstituten te kunnen beschermen. Onder andere een gebouw van de Russische veiligheidsdienst FSB in Belgorod was voorwerp van de aanvallen.

Rusland kreeg een koekje van eigen deeg. Het is, naar onze mening, te verwachten dat paramilitaire “prikacties” in de komende tijd zullen toenemen. Dat juist o.a. de oblast Belgorod en de oblast Koersk geraakt worden heeft ook een symbolische waarde.

Koersk is de naamgever van de Russische onderzeeër die jaren terug met man en muis vergaan is terwijl de bemanning mogelijk gered had kunnen worden. Belgorod is ook een naamgever van een Russische onderzeeër en met name het Russische Belgorod was korte tijd de bestuurlijke hoofdstad van Oekraïne.

Wat betekent de naam Belgorod eigenlijk? Daarvoor moeten we even kijken naar de geologische realiteit. We vinden overal in en rond de stad kalksteen, kalksteen dat gewonnen werd en aangewend werd voor de bouw van talloze historische gebouwen.  Kalksteen ontstaat uit de restanten van dode zeedieren. Dus ter hoogte van Belgorod was er ooit gewoon een zee. Nu niet meer, dus is er in de loop van de geschiedenis er sprake geweest van een zekere verandering van het klimaat. Tja, wat klinkt dat bekend. Kalksteen is relatief wit van kleur en dus betekent het Witte Stad. Nu weet u meteen waarom Belarus, ook bekendstaat als  Wit-Rusland.  U weet ook meteen wat Belgrado, hoofdstad van Servië betekent. “Bel”  betekent in de diverse Slavische talen dus de kleur “wit”. Iets wat we ook weer zien terugkomen in het onderste deel van de vlag van de stad Belgorod. We horen de inwoners van België al denken… “slaat dit ook op ons?”.

Belgorod heeft als stad en oblast dus een zekere symbolische waarde ook omdat het voorwerp is geweest van statelijke en territoriale verschuivingen in het begin van de afgelopen eeuw. Belgorod is in de loop der eeuwen toneel geweest van diverse veldslagen en oorlogen. De eerste beschrijvingen van Belgorod stammen uit de 13e eeuw. De regio werd onder de voet gelopen door de Mongolen.

Er werden in de loop der eeuwen forten gebouwd en er werden forten gesloopt. De stad en de regio werden in de loop der tijd belegerd en aangevallen door de Krimtataren maar ook door de troepen van Litouwen in de tijd van het Pools-Litouws gemenebest wat destijds ook Belarus omvatte en een vazalstaat kende in de vorm van het Hertogdom Koerland en Semgallen, dat gelegen in wat nu de huidige Baltische staten zijn.

De hele regio, van de Oostzee tot diep in Centraal-Azië, was het toneel van moord en doodslag gedurende ontelbare eeuwen. In het oude groot imperialistisch denken was het territorium, het gebied waarover macht kon worden uitgeoefend, de graadmeter voor het aanzien van een land. De factor “respect voor een individueel mensenleven” telde amper of niet. Het natiestaat-denken in de absolute vorm, is in zekere zin een boemerang. Het lijkt het imperialistisch denken weg te werpen maar komt in vervangend “klein imperialistisch denken” weer terug.

Dat is het verschil tussen het oude groot imperialistisch denken dat voortduurde tot en met de Tweede Wereldoorlog en dat een nasleep kende in de vorm van de Sovjet-Unie plus het Warschaupact. Machtspolitiek onder dreiging met de dood. Het Sovjet-imperium viel uiteen. Het Warschaupact en de muur stortten ineen. Opeens was er ten westen van de voormalige Sovjet-Unie geen machtspolitiek meer onder de dreiging met de dood. Dit gegeven is een absolute kentering in eeuwenlange moordpartijen. Een proces dat grotendeels toch toe te schrijven is aan de zeer ondergewaardeerde Franse intellectueel Jean Monnet die een stabiel Europa zonder oorlogen en met respect voor het individuele mensenleven voorstond. Hoe we dat in de afgelopen decennia hebben ingevuld, kan voorwerp uitmaken van discussie, maar in het denken en doen was Jean Monnet een oprecht mens die uiteindelijk meer voor elkaar kreeg dan “10 Verenigde Naties” bij elkaar en naar alle waarschijnlijkheid het leven gespaard heeft van tientallen miljoenen mensen. Één mens kan wel degelijk een verschil maken.

Terug naar Belgorod. Op 7 november 1917 vestigden de Sovjet-communisten de greep op de stad en de regio.  De Eerste Wereldoorlog was in volle gang. Lang zou die eerste absolute hegemonie van de Russische communisten niet duren. Er moest onderhandeld gaan worden tussen de betrokken partijen in oostelijk Europa. Aan de ene kant de communistische Sovjet-Unie en aan de andere kant de partijen die we de Centralen noemen en bestond uit het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse Keizerrijk, het Ottomaanse Rijk (tegenwoordig Turkije) en Bulgarije. Die onderhandelingen vonden plaats in het Wit-Russische Brest nabij de Poolse grens.

Er volgde een eerste verdrag tussen de “Centralen” en de Sovjet-communisten dat werd gesloten op 10 februari 1918 en dat ook wel het Brood voor Vrede verdrag genoemd wordt. Dit eerste Brest-Litovsk Verdrag wordt vaak verward met het tweede Brest-Litovsk Verdrag van 3 maart 1918.  De Sovjet-Unie verloor de stad en regio Belgorod aan de in 1917 gevormde Oekraïense Volksrepubliek, een staat die een wel zeer kort eerste bestaan leidde. 

Het tweede verdrag en Leonid Trotski

Op 3 maart 1918 tekenden de Russische communisten (bolsjewieken) het befaamde Vredesverdrag van  Brest-Litovsk  wat resulteerde in de onafhankelijkheid van Finland. Het “Russische” Polen, en de gebieden die we nu kennen als Estland, Letland en Litouwen, bezet bleven door de Duitsers van Keizer Wilhelm. Territoriaal gezien was dit een fikse aderlating voor de bolsjewieken. Een fiks gedeelte van westelijk Rusland kwam dus in Duitse handen.  Het verdrag betekende wel het einde van de deelname van de Sovjet-Unie aan de Eerste Wereldoorlog. De onderhandelingen werden gevoerd door Sokolnikov die feitelijk Leonid Trotski (geboren onder de naam Bronstein) verving.

Trotski, de communist en Volkscommissaris Militaire Zaken (tot 1925) van de Sovjet Unie, was afkomstig uit een zeer welvarende Oekraïens Joodse familie. Trotski was op jonge leeftijd ideologisch de weg totaal kwijtgeraakt. Trotski studeerde wiskunde aan de universiteit van Odessa en werd zeer activistisch op basis van de marxistische leer die hij aanhing. Hij werd op jeugdige leedtijd in 1898 gearresteerd, naar Siberië verbannen, wist daar te ontsnappen, week uit naar Londen waar hij wist te vluchten en leerde daar Lenin kennen. Trotski speelde een belangrijke rol in de Russisch burgeroorlog die van 1917 tot en met 1922 woedde, en zo baande hij een weg om carrière te maken binnen de Sovjet-leiding. Later kwam Trotski in aanvaring met de Sovjet-dictator Stalin, op wie Trotski felle kritiek uitte en in augustus 1940 werd Trotski in Mexico-stad vermoord door een Mexicaanse agent van de NKVD, de voorloper van de KGB. Dat was dan Trotski. Maar dat is bij lange na niet het gebalanceerde verhaal.

De vreemde tegenstellingen

Op sociale media wordt aanhoudend bericht over neonazistische en antisemitische bewegingen die in Oekraïne actief zijn of zouden zijn. Hier komen we op het eerste zicht vreemde tegenstellingen tegen. In 1917 brak er burgeroorlog uit tussen het door Trotski geleide Sovjet Rode Leger en het zogenaamde Witte Leger ook wel het vrijwilligersleger genoemd. Het Witte Leger werd beschuldigd van wreedheden, waaronder massa-executies die begaan werden tegen arbeiders. Het antisemitisme tierde welig in dit leger. Er was een propaganda-afdeling, de Osvag die overal de boodschap verspreidde dat de Joden voor alle revoluties van de communistische bolsjewieken zouden moeten opdraaien. Er volgden pogroms die naar verluidt voor ongeveer 17% uitgevoerd werden door het zogenaamde Witte Leger, de rest werd naar verluidt uitgevoerd door Oekraïense nationalisten en andere Oekraïense opstandelingen. Maar wat is dan die vreemde tegenstelling? Het Witte Leger dat het antisemitisme propageerde werd mede gefinancierd door de Joodse bankier Halperin. Die besefte maar al te goed wat het communisme voor de (gegoede) Joodse burgerij zou betekenen. De moordpartijen op de Joodse bevolking werd allerminst geslikt door de Amerikanen en Europeanen die het Witte Leger ook financieel steunden. De Britse staatsman Churchill riep op om het doden van Joodse mensen te voorkomen, maar zijn woorden haalden weinig uit en hij moest genoegen nemen met wat toezeggingen en het veroordelen met de mond. Ook de Joodse gemeenschap zelf zat tussen diverse vernietigende vuren. De leider van de Vereniging van Joodse Gemeenschappen op de Krim riep op “om te buigen in gebed” voor het Witte Leger. Gedurende de tijd van de Russische Tsaren was er al een diep ingebed antisemitisme, de ideologie van Hitler stond bol van het antisemitisme, maar ook de dieprode Stalin had het daarna voorzien op de Joodse mensen in de Sovjet-Unie. Woorden, duidingen en definities van groeperingen dekten destijds de lading al niet en dat is een hard feit tot op de dag van vandaag. Vanuit dat perspectief mag Oekraïne van vandaag zich gelukkig prijzen dat het een weliswaar seculiere Joodse president heeft in de persoon van Volodomir Zelenski. Houd altijd voor ogen dat nazi-Duitland van destijds ook niet het Duitsland is van vandaag . Dat neemt niet weg dat we altijd zwaar op onze hoede moeten zijn voor institutioneel en occasioneel neonazisme en antisemitisme. Maar bijvoorbeeld het cosmopolitisch Odessa van nu, gelegen aan de Zwarte Zee, kent gelukkig weer een rijk Joods leven.

Een Oekraïense tussenstaat

In april van 1918 werd de communistische regering van Oekraïne omver geworpen en het Duitse Keizerrijk installeerde op 29 april 1918 een nieuwe regering, die een nieuwe en eveneens kortdurende staat vormde genaamd de Oekraïense Staat, ook wel de Tweede Hetmanaat genoemd. De leiding kwam te liggen bij een door het Duitse Keizerrijk in het zadel geholpen monarch Pavlo Skoropadsky. Deze stelde per direct alle socialistische en communistische politieke partijen buiten de wet en creëerde een front met het communistische Rusland. Zijn regentschap duurde zeer kort. Op 14 december 1918 kwam daar al weer een eind aan.

Belgorod als tijdelijke hoofdstad van Oekraïne

Het Rode Leger herwon de controle over Belgorod op 20 december 1918 en werd ingelijfd in de Russische Sovjet Federatieve Socialistische Republiek. De Voorlopige Arbeiders en Boeren Regering vestigde zich op 24 december 1918 in Belgorod en daarmee werd Belgorod de tijdelijke hoofdstad van de Oekraïense Volksrepubliek binnen de Russische federatieve Socialistische Sovjet Republiek. Het was een komen en gaan van machthebbers. Op 23 juni werd de stad weer bezet door het Witte Leger die de stad en de regio inlijfde in de ietwat denkbeeldige staat Zuid Rusland. Het Witte Leger bleef Belgorod onder controle houden tot 7 december 1919 om daarna weer terug te vallen in Russische communistische handen. We praten dus over een reeks aan gebeurtenissen die zich net iets meer dan 100 jaar geleden afspeelde maar nog altijd actueel is in het denken van vandaag. Alleen in de setting van vandaag wordt het denken gevormd door flarden uit de geschiedenis. We moeten dus helaas de conclusie trekken dat politieke tegenstellingen en territoriumdrift een andere tegenstelling binnen de bestaande tegenstellingen tussen Rusland en Oekraïne. Dat maakt het voor de burger bij ons zo complex dat we er op een zeker moment niets meer van begrijpen. Om die waas van voor velen onbegrijpelijke feiten ter zijde te schuiven is het internationaal recht thans de voornaamste parameter en tevens grondslag voor het steunen van Oekraïne. Daarmee is niet gezegd dat het Westen instemt met eventuele politieke extremisten. Echter, nogmaals aan beide zijden van de lijn vinden we individuen die zich hebben gegroepeerd en elkaar vinden in extremistische denkbeelden. Omwille van de gedrevenheid van deze extremisten, zo meldt een betrouwbare bron binnen de wereld van inlichtingendiensten, lopen de extremisten ook de grootste kans om het leven te verliezen gedurende operaties die ze uitvoeren, waarmee gehoopt wordt dat het probleem dan vanzelf opgelost wordt.

Dus…..
Het is abslouut niet goed te keuren, integendeel, maar hier zien we nog een oorzaak waarom er binnen Oekraïne er clubs zijn die tot op de dag van vandaag heulen met de “Duitslanden” van weleer. Met nadruk “Duitslanden”. Ideologisch had het Duitsland van Keizer Wilhelm een volstrekt ander karakter dan het ultiem misdadige Derde Rijk van Adolf Hitler. Veel Oekraïners zagen in Duitsland een antwoord op het door velen gehate bolsjewisme en bleven in Duitsland, ook in het Duitsland van Hitler, een antwoord zien op dat verdomde communisme. De afkeer van het communisme deed veel mensen in Oekraïne verblinden voor het misdadig karakter van nazi-Duitsland, gesterkt door reeds aanwezige antisemitische sentimenten en volgden als makke schapen de criminele ideologie van Hitler die zich eveneens profileerde als een communistenvreter, terwijl het nationaalsocialisme ten gronde niet zo heel erg veel verschilt van het communisme. Totalitaire denkbeelden ontmoeten elkaar uiteindelijk op 360 graden in de cirkel van tegengesteldheid.

Een valse manier van uitspelen via een dubieuze meme

Dit element uit de geschiedenis zorgt voor een vertekend beeld dat door Poetin en zijn leger van trollen uitgespeeld wordt en begon met de  zogenaamde en vermeende “denazificatie” van Oekraïne.
We zagen en zien in de meeste media geen dekkende verklaring voor deze gehanteerde terminologie en dus blijft het een eigen leven leiden dat resulteert in volstrekt valse propaganda zoals het hakenkruis door een van foto van de Joods-Oekraïense president Zelensky met daaromheen een collage van foto’s met daarop vermeende Oekraïners met neonazistische symbolen.

In het wereldbeeld dat we hebben in het westen van Europa keert vaak het oppervlakkige “zwart-wit” denken terug. Er is niets mis met een verschil maken tussen goed en kwaad. Integendeel. Maar we vergeten vaak te kijken hoe het vermeende goed en het vermeende kwaad aan ons gepresenteerd wordt. We kijken in het “gemiddeld oppervlakkig leven” dat de eveneens “gemiddelde mens” leidt vaak niet naar de achtergronden. Maar gelijk in een fatsoenlijke rechtszaak waarin we aan waarheidsvinding (zouden moeten) doen, moet het dossier wel volledig, juist en compleet zijn. Maar moet u uzelf dit kwalijk nemen als het niet aan u verteld wordt?  Nou, het antwoord hierop is nee. Wij nemen het u niet kwalijk, en u moet het zichzelf ook niet kwalijk nemen. Want die extremistische en neonazistische groeperingen die er feitelijk zijn in Oekraïne, baseren hun ideologie eveneens op ongegronde haat, valse propaganda en aannames. De meeste betrokken extremistische figuren hebben ook niet de intelligentie om zaken historisch correct te duiden. Ze meten zich een identiteit die ontleend is aan waanzin. Maar ze kunnen wel de publieke opinie zeer nadelig beïnvloeden, sterker zelfs, deze extremisten brengen schade toe aan de internationale rechtsorde en het publieke draagvlak voor het handhaven van de internationale rechtsorde.

Ook in relatie tot de strijd tussen Rusland en Oekraïne kennen beide partijen het uitgangspunt “de vijand van mijn vijand is mijn tijdelijke vriend, om vervolgens na de grote strijd middels kleinere clashes af te rekenen met kogels in plaats van een onderscheiding”. Groepen zoeken een momentum, een aanleiding om mee te rijden op “de kar” en zo hun momenten van “glorie” te kunnen beleven. Maar niet zelden zijn de momenten van “glorie” van tijdelijke aard.

Reputatieschade of een afkalvend draagvlak

Het feit dat een pro-Oekraïense militie van Russische origine een neonazistische signatuur draagt is politiek gezien een riskant verhaal. Groeperingen en lieden met een dubieus en/of neonazistisch etiket, en die zijn er, laat daar geen twijfel over bestaan, schaden de reputatie van Oekraïne als land. Als deze groepen te veel speelruimte opeisen en te veel speelruimte krijgen dan is er sprake van ernstige reputatieschade aan de rechtmatige inspanningen van Oekraïne en de internationale gemeenschap. De Russische agressie die indruist tegen het internationaal recht kan dan onterecht een legitimatie krijgen. Het draagvlak onder de bevolking van de landen en blokken van landen die steun verlenen aan het juridisch volstrekt rechtmatig bevrijden van Oekraïne komt dan onder druk te staan en kalft dan af. U mag van respectievelijk de VS, de EU of de NAVO vinden wat u meent te moeten vinden, maar neonazisme en institutioneel antisemitisme worden uiteindelijk niet geaccepteerd.

De Russische krijgsmacht

Uit krijgskundig oogpunt zien we toch grote lacunes in het handelen van de Russische krijgsmacht. Dat het Russisch leger zelfs een huurlingenleger zoals de Wagner Group nodig heeft, waarvan de tweede man, Dmitri Utkin , ook vol nazitatoeages staat, zegt wat over de kwaliteit en professionaliteit van de eigen krijgsmacht. Een leger dat bol staat van de interne corruptie en andere wanordelijkheden. Het moge duidelijk zijn dat tot in het Kremlin nooit goed is beseft in wat voor werkelijke staat het Russisch leger zich bevond en bevindt.

Als je dit als leider van een land weet, begin je niet aan zo’n exercitie. Rusland is geen etnisch noch cultureel een homogeen land. Het land kent tal van republieken met eigen culturen die je ook terugvindt in de Russische krijgsmacht. Binnen NAVO-verband kennen we bijvoorbeeld vaste protocollen waardoor we de legers geolied in werking kunnen zetten als het nodig is. Veel militairen van de Russische Federatie kennen de eigen protocollen niet eens of volgen deze niet. Dat is vragen om ellende. Voor een land dat zo uitgestrekt is als de Russische Federatie met zo’n totaal gebrek aan homogeniteit en een deels door en door corrupte bevelsstructuren is dat fataal. Zo we menen te kunnen vaststellen heeft de Russische krijgsmacht een bijzonder amateuristisch intern “inlichtingenapparaat” dat het Kremlin niet voorzag en thans nog steeds niet voorziet van informatie over de werkelijk staat, de corruptie, het gebrek aan opleiding en professionaliteit van haar militaire structuren en de persoonlijke militaire capaciteiten. Het is een uitvloeisel van een angstcultuur die nog dateert uit de tijd van de Sovjet-Unie en zelfs van daarvoor. Immers, de boodschapper van slecht nieuws wacht de imminente dood.

De door het Kremlin ingeslagen weg zal uiteindelijk zeer waarschijnlijk (kunnen) leiden tot het imploderen van de Russische Federatie. Tal van oppositiegroeperingen zien hun kans schoon in de ontstane chaos
om nog meer destabilisatie en ontwrichtingen aan te richten. Als straks het definitieve aantal gesneuvelden aan Russische zijde bekend wordt plus de regio’s en republieken waar de gesneuvelden vandaan komen, zullen het opgehangen plaatje en het door Poetin en de zijnen vertelde praatje naar alle waarschijnlijkheid als een kaartenhuis ineen laten storten.

Waarom “bespioneert” het Westen Oekraïne?

De door Oekraïne noodzakelijkerwijs ingezette verdediging van haar territoriale integriteit is een proxy-oorlog geworden. Immers de faciliteiten en de wapens worden geleverd door bevriende landen die het Russisch optreden hard afkeuren. Maar de realiteit leert ook dat het zaak is om de militaire en politieke besluitvorming en acties binnen Oekraïense kringen nauw te volgen. Vertrouwen is goed, weten is beter. De mogelijkheid bestaat altijd, voor zover het niet feitelijk reeds het geval is, dat de emoties in Oekraïne zo hoog oplopen dat eventuele militaire terughoudendheid om verdere escalatie te voorkomen het onderspit zou kunnen delven. Het is juist daarom de inlichtingendiensten van de VS, het Verenigd Koninkrijk en deze van andere bevriende landen ook het “handelen en wandelen” van de Oekraïense veiligheidsstructuren goed monitoren. In theorie: “Soms weet de rechterhand in Oekraïne niet wat de linkerhand van plan is of uitvreet” .  Een ongecontroleerde en een overijverige “havik” aan Oekraïense zijde kan  in theorie het uiteindelijke doel met een stomme actie meer schade toebrengen dan dat het in het voordeel spreekt van het grotere plaatje. Ook in Oekraïne kennen we, zoals overal ego’s en korte termijn opportunisten. Als bijvoorbeeld een sectie binnen de Oekraïense geheime dienst SBU eigenstandig een operatie voorbereidt of uitvoert buiten het medeweten van het hoogste gezag en de opperste bevelvoering, en die fout uitpakt wordt de positie van president Zelensky als politiek verantwoordelijk aan het wankelen gebracht, hetgeen de Russen in de kaart zou kunnen spelen. Dan hebben we de poppen aan het dansen.

Met conclusie

Lieve lezers, neem afstand van het simplistisch denken. De wereld zit complexer ineen dan u denkt, zeker in oostelijk Oost-Europa. Uiteindelijk is er maar één ding belangrijk en dat is dat mensen in vrijheid en in veiligheid kunnen leven. Dat geldt zowel voor de mensen in Oekraïne en uiteindelijk ook voor de burgers binnen de Russische Federatie. Een kleptocratie steelt niet alleen op grote schaal geld maar ook ontelbare “kubieke meters” aan onschuldige mensenlevens.