Wat is er bedacht om een nieuwe kredietcrisis tegen te gaan? Europa heeft een mening over banken en uw lening

Er werd en wordt van alles bedacht om een nieuwe kredietcrisis tegen te gaan en te zorgen dat banken niet omvallen zoals in 2008. Er werd gesproken, gebazeld en besloten. De zogeheten Basel Akkoorden. Vanuit deze Zwitserse stad wordt er toezicht gehouden op de afspraken die zijn gemaakt. Collega Raymond Frenken dook in de wereld van de kredietwaardigheid van banken.

Door Raymond Frenken

Basel3, Basel4 en binnenkort ook Basel5? 

De Europese Commissie stelt voor om Europese banken nog meer tijd en nog meer flexibiliteit te geven om te voldoen aan nieuwe, strengere eisen die in internationaal verband zijn afgesproken. Brussel wil de nieuwe regels van het zogenaamde Basel3 pakket twee jaar later in te voeren, in 2025, en dan gefaseerd tot aan 2030. Op deze manier wil de Commissie mogelijke economische effecten van de regels zoveel mogelijk verzachten en tegelijk toch voldoen aan wereldwijde afspraken voor financiële stabiliteit.

Met haar voorstel stuurt de Commissie aan op een conflict met internationale bank toezichthouders in Basel en met de Verenigde Staten. Ministers van financiën en centrale bankiers van G20 landen hebben in 2017 besloten tot strengere kapitaaleisen voor banken wereldwijd. BIS directeur Agustin Carstens zei eerder deze week nog dat verder uitstel niet langer gewenst is. De VS zijn intussen klaar voor invoering in 2023.

“Onze tijdlijn toont realisme,” zei eurocommissaris Mairaed McGuinness. Haar collega Valdis Dombrovskis sprak van “een gebalanceerde aanpak”.

De Basel3 discussie is cruciaal voor de wereldwijde financiële stabiliteit. Het pakket wordt gezien als het sluitstuk van de vele megapakketten aan internationale bankregels die zijn ingevoerd in reactie op de kredietcrisis van 2007-08. Toen moesten een groot aantal Europese banken gered moesten worden op kosten van de belastingbetalers. De EU heeft het toezicht op de banken verscherpt; dat is nu in handen van de ECB in Frankfurt. De kapitaaleisen hebben vorm gekregen in de Capital Requirements Directive waar al vijf verschillende versies van bestaan. De Commissie heeft nu voorgesteld om Basel3 onder te brengen in CRD6. 

Het voorstel is ook van belang voor Europese bedrijven die geld lenen en voor mensen met een hypotheek. Het Basel3 pakket stelt strengere eisen aan de manier waarop banken hun kredietrisico’s berekenen. Banken mogen bijvoorbeeld hun eigen interne modellen niet langer gebruiken – Basel3 ontneemt hen dus ook een stukje autonomie. Banken zeggen dat ze hierdoor gedwongen worden een hogere rente-opslag te berekenen – en de leningen en hypotheken dus duurder moeten maken. In de Nederlandse praktijk gebeurt dit al, zoals bijvoorbeeld bij MKB-ers die ruim 10% rente betalen op hun banklening terwijl de officiële rente negatief is. De nieuwe regels willen de risicokosten ook transparanter maken.

Nederlandse banken hebben zich al voorbereid op de nieuwe regels. Slechts tien Europese systeembanken moeten nieuw geld gaan zoeken. Volgens berekeningen van de Europese bankenautoriteit EBA komen deze tien banken samen zo’n 27 miljard euro tekort zodra de nieuwe regels toegepast worden. Eerdere stresstesten van de EBA hebben laten zien dat  vooral gaat om de grote banken in Duitsland – Deutsche Bank en Commerzbank – en Frankrijk – Societe Generale en BNP Paribas – en enkele kleinere banken in Italië en Spanje. 

De EBA ging vorig jaar nog uit van een extra kapitaalbehoefte ter grootte van 52 miljard euro. Daarmee lijkt die 27 miljard euro relatief laag, iets dat de Europese bankensector zonder al te veel moeite kan absorberen. Lobbyisten hebben enkele jaren geleden de Commissie de stuipen op het lijf gejaagd door te spreken over een mogelijk impact van maar liefst 900 miljard euro. Een recentere studie van Copenhagen Economics, uitgevoerd in opdracht van de bankensector, rept over 300 a 400 miljard euro.

Toen de ECB vorig jaar – tijdens de Coronacrisis – de banken een verbod oplegde om dividenden uit te betalen bleek dat deze maatregel direct zo’n 30 miljard euro aan liquiditeit opleverde, ruwweg net zoveel als het bedrag dat de tien grote systeembanken nu tekort hebben. Een jaar geen dividenden te betalen kan in theorie ook deel van oplossing zijn. 

In de praktijk zal dat gebeuren door extra kapitaal ophalen op de financiële markten door bijvoorbeeld nieuwe aandelen uit te geven. Hiermee kunnen de banken dan hun financiële positie versterken. Maar helemaal pijnloos is dat niet, aangezien daardoor de winst per aandeel verwatert. Banken doen dat liever niet omdat ze hierdoor minder aantrekkelijk worden voor beleggers. Daarmee komt het hart van het Basel3 debat in zicht. Angst voor beleggers – met een wereldwijd perspectief – dwingt Europese bankiers tot een keuze. 

“De Europese Unie is gegijzeld door de too-big-to-fail banken,” zegt Christophe Nijdam, directeur-generaal van de Franse vereniging van institutionele beleggers Af2i, sprekend op persoonlijke titel. “Het algemeen belang – financiële stabiliteit – lijkt ondergeschikt te zijn aan de individuele belangen van de systeembanken.”

De afgelopen jaren hebben banken het Basel3 plan regelmatig geframed als een nieuw, extra pakket maatregelen dat volgens hun eigenlijk ‘Basel4’ had moeten heten. Het plan werd vergeleken met een marathon die na de start niet 42 kilometer lang was maar 60. Door te spreken over ‘Basel4’ hebben Europese banken de discussie op scherp gezet.

De extra tijd en flexibiliteit die de Europese Commissie voorstelt valt desondanks niet goed bij de banken. Duitse bankenvereniging BDB noemt het voorstel een stap in de goed richting die niet ver genoeg gaat. ”Wij als banken kunnen hier niet tevreden mee zijn,” zegt BDB chef Christian Ossig. In Parijs wordt de EU herinnerd aan een eerdere belofte dat Basel3 niet zou leiden tot een “significante” toename van de kapitaaleisen.

Andere critici vrezen dat het voorstel van de Commissie de deur opent voor verdere verwatering van de nieuwe regels. De Europese Commissie en de leden van het Europees Parlement mogen zich nu voorbereiden op alternatieve voorstellen, talloze amendementen en een verdere discussie over de invoering. Nijdam benadrukt daarbij de steun die de banken hebben ontvangen tijdens de Coronacrisis.

“We moeten niet vergeten dat de banken de Coronacrisis goed zijn doorgekomen dankzij de steun van de ECB – met 1850 miljard euro aan liquiditeit via het PEPP programma – en dankzij staatsleningen, zoals die 140 miljard euro van het Franse ministerie van financiën. Zonder deze steun zouden ze al snel uit de bocht zijn gevlogen,” aldus Nijdam.

“Ik ben nog altijd verbijsterd als ik de lobby-pitch zie die zegt hoe ondersteunend en goed de banken zijn geweest tijdens de Coronacrisis.”

Intussen begint Brussel banken ook aan te spreken op het belang van duurzame financiering en de transitie naar een klimaatbestendige economie. Tegelijk met het Basel3 voorstel presenteerde de Commissie deze week haar plan om banken te dwingen om beter om te gaan met duurzaamheidsrisico’s en deze ook onderdeel te maken van hun risicomanagement. Is een lening aan een olieproducent of een kolenhandelaar nog wel toekomstbestendig?  

Net als bij de ECB in Frankfurt krijgt ook Basel steeds meer aandacht voor klimaatrisico’s. Als centrale bankiers en ministers van financiën de rest van wereld ook hiervoor warm worden dan laat een nieuwe discussie over ‘Basel5’ niet lang meer op zich wachten.