Zal het Oekraïense graan de Oost-Europese storm doorstaan? Van de Polen kan het Oekraïense graan worden gestolen.

door Jan Schils m.m.v. Peter-Vincent Schuld

Polen, lid van de EU en de NAVO, en Oekraïne dat op de stoep staat van beide organisaties maar daar (nog) niet binnen mag, vechten momenteel rollend over straat. Oorzaak: de escalatie van het graanconflict tussen beide landen, die tot voor kort nog de beste maatjes waren. Directe aanleiding: Oekraïne gaat zich beklagen bij de Wereldhandelsorganisatie (WHO) om een einde te maken aan het Poolse importverbod op Oekraïense landbouwproducten, nadat de Oekraïense president Zelensky eerder deze week de vloer had aangeveegd met het importverbod in de VN in New York.

Dat verbod wordt overigens ook gesteund door Hongarije, Slovenië  en Roemenië , terwijl Bulgarije heeft besloten daarmee te stoppen, waarvoor het uitbundig werd geprezen door Kiev. In een reactie op de gang naar de WHO en waarschijnlijk ook naar het Europese Hof van Justitie in Luxemburg heeft Polen besloten om alle wapenleveringen aan Oekraïne stop te zetten. Officieel heet het dat Polen de tijd gekomen acht om nu zich zelf te beschermen en zich daarvoor dringend moet bewapenen, aldus de Poolse premier Morawiecki.

Vooral verder te gaan met deze diplomatieke rel vol harde uitspraken aan beide zijde enige achtergrond om aan te geven hoe het zover heeft kunnen komen. Sedert de Russische inval en blokkade op de Zwarte Zee is er een reusachtige dumping van miljoenen tonnen spotgoedkope Oekraïense landbouwproducten waaronder vooral graan in Bulgarije, Hongarije, Polen, Roemenië en Slowakije op de markt gekomen. Dit heeft praktisch de doodsteek betekend voor de lokale landbouwers in deze landen. De Europese Unie moest werkelijk hals over kop optreden om een boerenopstand in de getroffen landen te voorkomen.

Ze gaf in april van dit jaar toestemming om de verkoop van Oekraïense tarwe, maïs, koolzaad en zonnebloempitten in deze landen tijdelijk (tot 15 september jl.) te verbieden. De  EU heeft dat verbod per genoemde datum opgeheven zonder zich ervan op de hoogte te stellen of de crisis wel echt voorbij was,  maar Polen, Hongarije en Slovakije zijn niet akkoord gegaan met de EU-maatregel omdat de dumpingpraktijken verder gaan. Dat wekte meteen de woede op van de Oekraïense president die deze week in de algemene vergadering van de VN de Polen voor vuile vis uitschold en aankondigde naar de WHO te zullen gaan. De Poolse onderminister van economische zaken Taras Kachka gaf volgende toelichting aan de nieuwssite Politico: “Het is belangrijk te bewijzen dat deze maatregelen juridisch fout zijn.

Daarom starten we nu met de nodige juridische procedures.” Hij kondigde ook vergeldingsmaatregelen aan tegen voedingsproducten uit de drie Oost-Europese lidstaten als de importverboden tegen 22 september niet zijn opgeheven. Daarbij denkt Kiev vooral aan een invoerverbod voor Poolse appelen en uien, wat Polen hard zou treffen.  De importverboden van Polen, Hongarije en Slovakije hebben ook een impact van de transit van Oekraïense goederen naar andere landen. Die routes zijn van groot belang geworden nadat Rusland in juli besloot om het internationale akkoord op te heffen dat de uitvoer van Oekraïens graan via de Zwarte Zee mogelijk maakte. Oekraïne exporteerde voor de oorlog miljoenen tonnen gewassen via de zuidelijke havens aan de Zwarte Zee. 

De voor aap gezette Europese Commissie reageert slap . Een woordvoerder zegt (terwijl de kwestie uit de hand aan het lopen is, doodleuk: “We zijn de maatregelen nog aan het analyseren.” De Commissie werkt er wel om de transit van Oekraïense landbouwproducten naar de rest van de wereld te vergemakkelijken… De woordvoerder verklaarde nog dat Oekraïne heeft beloofd om zelf maatregelen te nemen die moeten vermijden dat de export leidt tot marktstoornissen in de buurlanden…. Waarmee “Brussel” de zaak weer terug schuift naar Kiev…. Of ze daarmee wegkomt, wagen we te betwijfelen.

Natuurlijk hebben de Poolse  en andere Oost-Europese boeren  last van de Oekraïense dumpingpraktijken. Maar de medaille heeft ook een keerzijde. Polen mag tot nu toe dan wel een van de trouwste bondgenoten van Oekraïne zijn geweest, het heeft ook een eigen binnenland waarop, 15 oktober parlementsverkiezingen plaatsvinden en de regerende PIS-partij kost-wat-kost aan het bewind wil blijven. Daarbij hoort ook harde taal tegenover Kiev. Zo vergeleek de Poolse president Duda afgelopen dinsdag in de VN Oekraïne nog met en “drenkeling die zijn redder in de diepte meesleurt”. En hij strooide het zou nog wat dieper in de wonde: “Een drenkeling die alles vastgrijpt dat voorbij komt.” En hij besloot met: “Een drenkeling is extreem gevaarlijk en in staat om je mee te slepen de diepte in je simpelweg te laten verdrinken.” Een van de hoogtepunten van de afgelopen dagen was wellicht de woede van de Polen over de passage in de toespraak van Zelensky in de VN, waarin deze beweerde dat “sommige EU-landen solidariteit veinzen, terwijl ze Rusland indirect steunen”. Dat is wel het laatste dat je de Polen kunt verwijten zonder ze enorm op stang te jagen… Wordt zeker vervolgd.

Overdenking (door Peter-Vincent Schuld)

De hele discussie over het al dan niet importeren van graan uit Oekraïne heeft een politieke bijsmaak van ranzige en bedorven havermoutpap. Immers, de Europese Commissie stelt dat Oekraïne de kans heeft om de oorlog te mogen toetreden tot de EU (als aan alle criteria zijn voldaan die er voor staan). In dat geval kan geen enkel land meer bezwaar maken tegen import van graan uit Oekraïne omdat we, zoals dat heet, een interne markt hebben. Nu duurt het nog wel geruime tijd, als het er überhaupt van zal komen, voor dat Oekraïne feitelijk het lidmaatschap van de EU krijgt toebedeeld.

Het lijkt het niet verstandig van Oekraïne, nu ze de steun heeft van een groot deel van de wereldgemeenschap om de twistpunten uitvergroot op tafel te leggen en arbitrage te verlangen van de Wereldhandelsorganisatie WHO in Genève, of zelfs het Europees Gerecht over de casus te laten oordelen. Het zet kwaad bloed. Dat kun je doen als je een onafhankelijke positie hebt. Maar Oekraïne heeft geen onafhankelijke positie, zij is qua politieke steun en wapenleveranties totaal afhankelijk van de logistieke en materiële hulp van het Westen. Ook in Oekraïne zelf wordt kritiek geuit op de ramkoers die Oekraïne lijkt te voeren als het om export van haar graan naar de EU gaat. Het Oekraïens parlement is niet onverdeeld gelukkig met deze ontwikkeling.

Is Rusland dan de lachende derde? Die kans is niet uitgesloten, allerminst. Voordat er harde conclusies kunnen worden getrokken zullen we weer moeten wachten op de harde feiten en de ontwikkelingen in deze zaak. Polen heeft inmiddels toenaderingspogingen ondernomen. Hoe het ook went of keert, de Europese Commissie is thans gedwongen om de diplomatieke kaart te trekken en achter de schermen, buiten het zicht van het publiek om, eventuele plooien weer glad te strijken. Maar Ursula von der Leyen zal rap moeten zijn, heel rap.